Και οι δύο αυτές αυτοβιογραφίες του Νίτσε και του Ρουσσώ,[ιδέ ο άνθρωπος/ονειροπολήσεις ενός μοναχικού περιπατητή]είναι απο τα τελευταία έργα τους,μια περιεκτική συνόψιση δηλαδή της ζωής τους.Ζωές παρόμοιες:Και οι δυο τους εκφράζαν με τα γραπτά τους και τη γενικότερη στάση της ζωής τους την απέχθεια και τη περιφρόνηση τους πως ότι χονδρικά αποκαλείται μάζες και όχλος.Και οι δυο αισθανόντουσαν πρωτοπόροι,οπότε η ασκητική τους μοναξιά κούμπωνε με τη ''μοίρα''του πρωτοπόρου διανοούμενου.Δεν τους αφορούσε η γνώμη των άλλων.Δεν τους αρέσαν πολύ τα βιβλία,οι συγγραφείς της εποχής τους,αλλά και η φιλολογία πάνω στα βιβλία,την οποία θεωρούσαν χάσιμο του χρόνου τους.
Και στις δυο αυτές αυτοβιογραφίες τους νιώθουν την ανάγκη να υπερασπιστούν τον εαυτό τους έναντι των''εχθρών τους'',αποκαλύπτοντας εσώτερα κίνητρα που τους οικοδομούν τη σταθερή κι αμετακίνητη θέση τους για τη ζωή και την κοινωνία.Και οι δυο απολαύσαν,ελεύθεροι και μόνοι,την περιπλανώμενη ''εξορία'' τους,ταξιδεύοντας και ζώντας μεγάλα χρονικά διαστήματα εκτός της γενέτειρας τους.Με μια βασική διαφορά,η μοναξιά του Νίτσε ήταν αποτέλεσμα της ''αγάπης ''του για ''εχθρούς'',ενώ του Ρουσσώ της αντιπάθειας του για ότι ''κακό'' φέρουν οι άλλοι που τον εξαναγκάζουν σε μια μοναξιά που δεν θέλει,που είναι αποτέλεσμα των άλλων,μιας αμφίδρομης αιτιότητας στην οποία μόνο εκ των υστέρων ψάχνει να βρει τα οφέλη της για τον ίδιο.Αντίθετα,ο Νίτσε,αναγνωρίζει εκ των προτέρων σε αυτή την απομόνωση το φυσικό επακόλουθο κάθε ''πρωτοπορίας'' που δεν βρίσκει ευήκωα ώτα για να την ακούσουν ακριβώς τη στιγμή/εποχή που αυτή μιλάει.Εαν έβρισκε,δεν θα ήταν καινοτόμα...
Επιπροσθέτως,ενώ ο εγωισμός του Ρουσσώ αποκαλύπτεται[όχι σε αυτόν προσωπικά...]μόνο όταν διαπιστώνει,μετά τις προσπάθειες του για την κοινωνική αρμονία...όλων με όλους,ότι το μοίρασμα του εαυτού μας στους άλλους ανθρώπους επιφέρει έναν συμβιβασμό που δεν ωφελεί ούτε εμάς ούτε και τους άλλους,τότε και μόνο τότε αποφαίνεται,στον ''Αιμίλιο''του,ότι:η κάθε αφοσίωση είναι ένα σημάδι ανεπάρκειας.Ο καθένας απο εμάς πρέπει να μη χρειάζεται τους άλλους ανθρώπους...
Απο αγάπη προξένησα τον μεγαλύτερο πόνο,τώρα υποκύπτω στον πόνο που ο ίδιος προξένησα,ομολογεί με περισσή ειλικρίνεια ο Ζαρατούστρα...
Απο τότε που άρχισα να διαβλέπω τη συνωμοσία σ'όλες τις διακλαδώσεις της,έχασα για πάντα κάθε διάθεση να μεταλλάξω την ιδέα του λαού για μένα,στη διάρκεια της ζωής μου.Στην πραγματικότητα,μια τέτοια αλλαγή θα είναι στο μέλλον ανώφελη για μένα μια και δεν θα μπορεί πια να είναι αμοιβαία.Οι συνάνθρωποι μου μπορεί να ξαναγυρίσουν σε μένα αλλά δεν θα είμαι πια εκεί για να τους συναντήσω.Είναι τέτοια η περιφρόνηση κι η αδικία που μου έχουν εμπνεύσει,ώστε θα έβρισκα τη συντροφιά τους ανυπόφορη και πληκτική.Οτι κι αν κάνουν οι σύγχρονοι μου θα είναι σαν ένα τίποτα στα μάτια μου.
...αλλά πάντα εξακολουθώ να υπολογίζω στο μέλλον και να ελπίζω ότι μια καλύτερη γενιά θα με έβλεπε έτσι όπως πραγματικά είμαι.Αυτή ήταν η ελπίδα που μ'έκανε να γράψω τους''Διαλόγους''.Αλλά ακόμη κι αν πρόβαλλα τα όνειρα μου στο μέλλον,δεν έπαψαν λιγότερο να με κάνουν ένα παίγνιο στα χέρια των σημερινών ανθρώπων
...Φήμες έλεγαν ότι άρχισαν έναν έρανο για να τυπώσουν τα όποια χειρόγραφα θα έβρισκαν στο διαμέρισμα μου.Αυτό μου απόδειξε ότι είχαν μια συλλογή απο ειδικά κατασκευασμένα έργα,έτοιμα να τ'αποδώσουν σε μένα μόλις θα πέθαινα.Η μοίρα της φήμης μου είχε κριθεί προκαταβολικά απο τις συγκεντρωτικές προσπάθειες της σημερινής γενιάς,δεν είχα καμιά πιθανότητα να παραδώσω τίποτα το πολύτιμο στις μελλοντικές εποχές[έχει ήδη συγγράψει κι έχουν ήδη κυκλοφορήσει,κάνοντας τον γνωστό,το''κοινωνικό συμβόλαιο''και τον''Αιμίλιο''...]
...ένα πλήθος απο λεπτομερειακές παρατηρήσεις,τόσο στο παρόν όσο και στο παρελθόν μου,μου έδινε το δικαίωμα να επιβεβαιώσω ότι ήταν Θεϊκή διαταγή τα σχέδια τους να στεφθούν με απόλυτη επιτυχία.Δεν έπρεπε ν'αντιμετωπίζω πια αυτή τη συνωμοσία απλά σαν καρπό της ανθρώπινης κακίας.Η ιδέα αυτή που έμοιαζε ίσως σκληρή κι ανυπόφορη μου έφερε κάποια παρηγοριά,ηρεμία κι υποταγή.Η υποταγή μου δεν είναι ίσως τόσο απαλλαγμένη απο κάποιον εγωισμό,αλλά η καταγωγή της δεν είναι λιγότερο αγνή και πιστεύω ότι είναι αντάξια για την τέλεια Υπαρξη που πάντα λάτρευα.Ας αφήσουμε λοιπόν τους ανθρώπους και τη μοίρα να κάνουν ότι χειρότερο μπορούν.Πρέπει να μάθουμε να υποφέρουμε σιωπηλά,και το κάθε τι θα βρει τη σωστή του θέση στο τέλος,έτσι που αργά ή γρήγορα θα'ρθει κι η δικιά μου η σειρά.
...Αν έχω μάθει να γνωρίζω τους ανθρώπους καλύτερα,το πέτυχα μόνο για να νιώσω πιο έντονα την εξαθλίωση που σ'αυτήν με έχουν βυθίσει,ενώ αυτή η γνώση δεν με βοήθησε ν'αποφύγω ούτε μια απ'τις παγίδες τους,που τις έβλεπα γυμνές μπροστά μου.Η υποταγή είναι ο μοναδικός δρόμος για μένα
...ένα τόσο δυστυχισμένο πεπρωμένο σαν το δικό μου,αφήνει ελάχιστες ελπίδες ότι μπορείς να κάνεις μια πραγματικά καλή πράξη,που να είναι τόσο σωστά επιλεγμένη,όσο και χρήσιμη.Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον εκείνων που ελέγχουν τη μοίρα μου,ήταν να μου δίνουν ευκαιρίες για ενάρετη συμπεριφορά μόνο και μόνο σαν ένα δόλωμα για να με παγιδέψουν.Το μόνο καλό που είναι έτσι μέσα στις δυνατότητες μου,είναι να παρεμποδιστώ απο τη δράση...
...μπορούσα να είμαι ευτυχισμένος μόνο μέσα απο την ευτυχία όλων,ενώ η καρδιά μου δεν συγκινιόταν ποτέ απο την ιδέα μιας ιδιωτικής ευτυχίας,μέχρι που είδα τ'αδέλφια μου να επιδιώκουν της ευτυχία τους μέσα απο τη δική μου δυστυχία.Για να μη τους μισήσω λοιπόν,δεν είχα άλλη εκλογή παρά να φύγω μακριά απ'αυτούς.
Δεν τους μισεί,τους περιφρονεί-ούτε και,σαν μνησίκακος,τους κρατάει κακία.Αν και τα όρια μεταξύ μίσους και περιφρόνησης είναι πολύ λεπτά[το μίσος είναι ενεργητική στάση-ή...αντενεργετική,εαν ειδωθεί απο τη μεριά της εκδίκησης που ανταποδίδει παίρνοντας ως ερέθισμα τη πρώτη δράση κάποιου έτερου εναντίον της-κι η περιφρόνηση παθητική στάση,χωρίς όμως να είναι και δυσεξάλειπτο στον αποδέκτη της το αίσθημα της δυσανεξίας που προκαλείται απο την αδιαφορία που αντιπροσωπεύει η περιφρόνηση,μια αδιαφορία που είναι ένας εναλλακτικός δρόμος για να πληγώνεις εξίσου το ίδιο],πάντα διακρίνεται μια αντιστροφή που παραπέμπει σε μια σχέση συμπληρωματικότητας:Μισώ αυτούς που κάνουν σ'εμένα προσωπικά κακό[χωρίς''να τους έχω πειράξει''] κι έναντι αυτού υιοθετώ μια αμυντική στάση,αφού δεν μπορώ ν'αποφύγω τις συνέπειες της αλληλοεπιδραστικής σχέσης μαζί τους.Εαν δεν μπορώ ν'αμυνθώ,παθητικά αποσύρομαι.Μέσα απ'αυτή την απαθή στάση αναδύεται η περιφρόνηση[που έχει πάντα ως βάση της τη περηφάνεια-εγωισμό],που δεν είναι τίποτ'άλλο απο μια μεταμφιεσμένη μνησικακία.
Περιγράφοντας τις συνέπειες πάνω στον εαυτό του απο την ευκολοπιστία της αγαθότητας του στα νεανικά του χρόνια,ο Ρουσσώ προσπαθεί ν'αποκηρύξει το μίσος,λόγω της απέχθειας που νιώθει για όσους τον εκμεταλλεύτηκαν,μετατρέποντας σε λύπηση για την κατάσταση αυτών που τον επιβουλεύονται,ώστε να βρεθεί αξιακά πάνω απ'αυτούς για να μπορέσει να επικαλεστεί,συνταιριασμένα με τη λύπηση,την περιφρόνηση.
Ισως η περηφάνεια έχει παίξει ένα ρόλο σ'αυτές τις κρίσεις.Νιώθω πολύ πιο πάνω απ'αυτούς για να τους μισώ.Μπορεί να προκαλούν τη περιφρόνηση μου,αλλά ποτέ το μίσος μου.Στην πραγματικότητα,αγαπώ πολύ τον εαυτό μου για να μπορώ να μισήσω τον όποιο άνθρωπο.Αν το κάνω αυτό είναι σαν να περιορίζω τα όρια μου και την ίδια μου την ύπαρξη.Θα προτιμούσα να φύγω μάλλον μακριά απ'αυτούς,παρά να τους μισώ.
ή όπως το έγραφε στον πρώτο περίπατο των ονειροπολήσεων του:δεν είχε άλλη εκλογή[η αδυναμία του υπαγόρευε την μη αντίδραση,άρα και την εκδίκηση].Η μοναδική πορεία που του απόμενε απέναντι στο ''αναπόφευκτο''[του εαυτού-χαρακτήρα του].Εξαναγκασμός δηλαδή,κάτι που δεν θα...τους το συγχωρήσει ποτέ[όσο κι αν αποκηρύχνει την μνησικακία]:Οποια αλλαγή κι αν κάνουν απέναντι του θα είναι ανώφελη,αφού δεν θα είναι αμοιβαία...
Για τη φύση της μνησικακίας,γράφει ο Νίτσε[εδράζοντας την πεποίθηση του εκ του ιδίου΅,και πιο συγκεκριμένα της φυσικής αρρώστιας του σώματος του,που την προέκτεινε στην αρρώστια του φύσει παρακμιακού-άρρωστου στο πνεύμα]:
Αν είναι άξιο μομφής εκείνο που μπορεί να κάνεις σε κατάσταση αρρώστιας κι αδυναμίας,είναι ότι στη διάρκεια αυτής της κατάστασης το αληθινό ένστικτο της θεραπείας,δηλαδή το επιθετικό κι αμυντικό που ενυπάρχει στον άνθρωπο,εξασθενίζει σε μεγάλο βαθμό.Ο άρρωστος δεν έχει τη δυνατότητα ν'απαλλαγεί απο τίποτε.Ολα σε πληγώνουν.Οι άνθρωποι και τα πράγματα αλληλοπροσεγγίζονται με μια επικίνδυνη επιμονή,οι βιωμένες εμπειρίες αγγίζουν βαθιά,η θύμηση είναι μια ομπυασμένη πληγή.Να'σαι άρρωστος είναι κιόλας μια μορφή μνησικακίας.Ενάντια σε όλους,ο άρρωστος δεν έχει παρά ένα μόνο δυνατό φάρμακο-το ονομάζω ρούσικη μοιρολατρία-,αυτή τη μοιρολατρία χωρίς εξέγερση που κάνει τον ρώσο στρατιώτη να ξαπλώνει μέσα στα χιόνια,όταν βρίσκει την εκστρατεία πολύ σκληρή.Να μην καταπίνει κανείς τίποτε πια,ούτε στην κυριολεξία,ούτε μεταφορικά-να μην αντιδρά καθόλου...
Η βαθιά αιτία της μοιρολατρίας αυτής,που δεν είναι πάντοτε το θάρρος του θανάτου,αλλά πολύ πιο συχνά,η διαφύλαξη της ζωής,κάτω απο περιστάσεις θανάσιμα επικίνδυνες,είναι η αναγωγή των οργανικών λειτουργιών,η επιβράδυνση τους,ένα είδος χειμέριας νάρκης.
Και τίποτε δεν σε φθείρει πιο γρήγορα απο τις αναταραχές της μνησικακίας.Η εναντίωση,η αρρωστιάρικη υπερευαισθησία,η αδυναμία εκδίκησης,η ζηλοτυπία,η δίψα εκδίκησης-να σίγουρα για τον εξαντλημένο άνθρωπο ο πιο βλαβερός τρόπος αντίδρασης.
Για τον άρρωστο,η μνησικακία,καθ'αυτή,είναι ''το απαγορευμένο πράγμα''-είναι γι'αυτόν το απόλυτο κακό.Είναι επίσης δυστυχώς και μια φυσική του ροπή.
Και πως αντιδράς στις αδικίες εναντίον σου,όταν,αφού δεν αναγνωρίζεις ίσα δικαιώματα σε όλους,θα πρέπει και να μην αναγνωρίζεις το ίδιο δικαίωμα σε όλους ώστε να είναι άξιοι για εχθροί σου;[και συνακόλουθα να πρέπει να προσδοκάς και δικαίωση έναντι του ανόμοιου σου]Και λίγη...ευτέλεια,αντί της παθητικής σιωπής,συνίσταται:
Οπως κάθε άνθρωπος που ποτέ δεν έζησε ανάμεσα σε ομοίους του,και που σ'αυτόν η ιδέα αντιποίνων είναι το ίδιο ακατανόητη όσο κι εκείνη των ''ίσων δικαιωμάτων'',απαγορεύω στον εαυτό μου,στην περίπτωση που μου έκαναν κάποια ελαφριά αδικία ή μια πολύ μεγάλη απρέπεια,κάθε μέτρο προστασίας κι ακόμη,όπως είναι σωστό,κάθε υπεράσπιση,κάθε δικαίωση.Τα αντίποινα μου συνίστανται στο να φροντίσω ν'ακολουθήσει,όσο το δυνατόν πιο γρήγορα την απρέπεια,μια πονηριά.Αυτός ίσως είναι ένας τρόπος να προλάβεις την επανάληψη.Για να πάρετε μια εικόνα,στέλνω ένα βάζο με γλυκό για ν'απαλλαγώ απο μια ιστορία που αρχίζει να μου δίνει στα νεύρα...
Οταν κάποιος μου κάνει κακό,έχω τον τρόπο μου να το ανταποδώσω.Βρίσκω πάντα,γρήγορα ή αργά,μια ευκαιρία για να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου στον ''κακοποιό''[και συχνά μάλιστα για την κακή του πράξη],-ή για να του ζητήσω κάτι,που σε μερικές περιπτώσεις υποχρεώνει περισσότερο απο το να δώσεις...Μου φαίνεται επίσης πως ακόμη και τα πιο πρόστυχα λόγια και γράμματα,έχουν κάτι πιο εξευγενισμένο,πιο τίμιο,απο τη σιωπή.Απο εκείνους που σωπαίνουν,λείπει σχεδόν πάντα η λεπτότητα κι η ευγένεια της καρδιάς.Η σιωπή τους,είναι ένα τεκμήριο εναντίον τους.Το να καταπίνει κανείς το πείσμα του,προσδίδει αναγκαστικά κακό χαρακτήρα-κι αυτό μάλιστα,βλάπτει το στομάχι.Ολοι όσοι σωπαίνουν πάσχουν απο δυσπεψία.Οπως βλέπετε,δεν θα'θελα να υποτιμούν την ευτέλεια,αυτή είναι σε μια πρώτη θεώρηση,η πιο ανθρώπινη μορφή της αντίρρησης,και,μέσα στη γενική σύγχρονη πλαδαρότητα,μια απο τις πρώτες μας αρετές.Οταν είναι κανείς αρκετά πλούσιος γι'αυτό,κάτι τέτοιο ίσως να είναι μια ευτυχία το να έχει άδικο.
...έμαθα απο την ίδια μου την εμπειρία ότι ο δρόμος προς την αληθινή ευτυχία βρίσκεται μέσα μας κι ότι δεν είναι μέσα στις δυνατότητες των ανθρώπων να κάνουν κάποιον αληθινά δυστυχισμένο,απο τη στιγμή που αυτός έχει αποφασίσει να είναι ευτυχισμένος.
Μπορούν όμως να τον κάνουν...να τους χρωστάει και χάρη γι'αυτό που ανακάλυψε εξαιτίας τους:
...οι στιγμές έξαρσης κι έκστασης που καμιά φορά δοκίμαζα στη διάρκεια των μοναχικών περιπάτων μου,ήταν χαρές που τις χρωστούσα στους διώκτες μου.Χωρίς αυτούς δεν θα είχα ποτέ γνωρίσει τους θησαυρούς που βρίσκονταν μέσα μου
....ότι κι αν μου συμβεί δεν με νοιάζει,κι αυτή η αδιαφορία δεν είναι έργο της δικής μου σοφίας,είναι των εχθρών μου και με ανταμοίβει για τα κακά που μου έκαναν.
Μαγικές ιδιότητες αποκτημένες απο ένα δαχτυλίδι:Μόνο έτσι ο Ρουσσώ,φαντασιόπληκτα ομολογεί,ότι θα μπορούσε να διακρίνει το εσώτερο ποιόν των ανθρώπων που συναναστρέφεται,ώστε να μην τον ξεγελάσουν-η υποψία ότι ξεγελά ο ίδιος τον εαυτό του,όχι με την έννοια της παραδοχής εκ μέρους του για το πόσο ξεγελάστηκε απο τις αγαθές προθέσεις και διαθέσεις του,αλλά με το ανέφικτο της γενικής ευτυχίας όπως αυτός την είχε ορίσει,του γεννιέται,πάλι,μόνο εν σχέσει με τις πιθανές συνέπειες στον εαυτό του-όχι στους άλλους,γι'αυτούς είναι σίγουρος ότι θα τους έκανε ευτυχισμένους,αρκεί ο ίδιος να στεκόταν στο ύψος του δακτυλιδιού:Θα μπορούσα να είμαι σίγουρος ότι η δύναμη του δαχτυλιδιού δεν θα χρησιμοποιηθεί καταχρηστικά απο τον εαυτό μου γι'άλλο σκοπό;Αυτή θα ήταν η καταστροφή...του,κι όχι,καμιά καταστροφή δεν διαβλέπει για τους άλλους,εφόσον εφάρμοζε συνετά αυτή την επίκτητη υπερφυσική δύναμη,η οποία είναι κι η μόνη δυνατή δυνατότητα[αλλά στη σφαίρα του...απίθανου]που θα τον έκανε να δει τους ανθρώπους όπως είναι εντός της φύσης τους,κι όχι όπως τους έντυνε με τις δικές του προδιαθέσεις και προκαταλήψεις,μη μπορώντας στον πραγματικό κόσμο ν'αποφύγει το ''ξεγέλασμα''.Μόνο μ'ένα δαχτυλίδι θα ξεπερνούσε αυτή την αδυναμία του,αλλά και πάλι αυτή η μεταφυσική δύναμη του γεννά δυσπιστία,καθότι θα ήταν ανώτερος απ'όλους τους άλλους.Δεν είναι πλασμένος ούτε για την υψίπεδη ατμόσφαιρα που υποτίθεται ότι κατοικεί,αντιπαραβάλλοντας τον καλό εαυτό του εν σχέσει με το πλήθος των άλλων.
...πάντα αντικειμενικά δίκαιος κι ακλόνητα καλός,θα είχα προφυλαχτεί το ίδιο τόσο απο την τυφλή εμπιστοσύνη,όσο κι απο το δίχως οίκτο μίσος,επειδή,βλέποντας τους ανθρώπους έτσι όπως είναι και διαβάζοντας τις εσώτερες σκέψεις τους χωρίς δυσκολία,θα είχα ανακαλύψει μερικούς που θα ήταν αρκετά συμπαθητικοί,ώστε ν'αξίζουν την αφοσίωση μου κι ελάχιστους που θα ήταν μισητοί ώστε ν'αξίζουν το μίσος μου,κι ακόμη εξαιτίας της κακίας τους θα μ'έκαναν να νιώθω λύπη γι'αυτούς,μέσα απο τη σίγουρη γνώση για το κακό που έκαναν στον εαυτό τους,προσπαθώντας να βλάψουν τους άλλους.
από οίκτο για τους άλλους,τους ελεήμονες,ο Ρουσσώ τους πρόσφερε τη βοήθεια που ζητούσαν,απο μίσος δίχως οίκτο πρόσφερε και στους κακούς-εχθρούς του,πάλι αυτό ακριβώς που εκείνοι ήθελαν:να μη τους λυπούνται,όπως κι αυτοί δεν ήταν οικτήρμονες,αλλά να τους αντιπαθούν,όπως κι εκείνοι μισούσαν.Προσπαθεί μέσα του να ισορροπήσει τη φυσική του ροπή της συμπόνοιας για τους άλλους[που,πιστό αντίγραφο της,φωτοτυπεί ανανακλαστικά κι ετερόπλευρα το μίσος για όσους δεν αισθάνονται σαν κι αυτήν],αυτή κατ'ουσίαν είναι η δύναμη που ξορκίζει,η δύναμη που δημιουργεί εξαρτήσεις-κι όχι μόνο απο την μεριά αυτού που δέχεται τη βοήθεια[αλλά και συγχύσεις,καθώς προστρέχει για βοήθεια σε ανθρώπους που δεν την αξίζουν,αφήνοντας τους πραγματικά έχοντες ανάγκη σε δεύτερο πλάνο].Πως,η αγαθή φύση του Ρουσσώ που ευφραίνεται μόνο υπό την προϋπόθεση ότι όλοι είναι ευτυχισμένοι,αλλά και κατέχοντας την υπερφυσική δύναμη του δαχτυλιδιού,θ'άφηνε κάποιους εκτός προσφοράς;
...θα ήταν σαν να έδειχνα μεγάλη άγνοια για την ανθρώπινη φύση και για τον εαυτό μου,αν παινευόμουν ότι μια τέτοια δυνατότητα δεν θα με ξεστράτιζε,ή ότι η λογική θα με σταματούσε σ'αυτόν τον προς τα κάτω δρόμο.Θα μπορούσα να ήμουν σίγουρος για τον εαυτό μου απο κάθε άλλη άποψη,αλλά αυτή θα ήταν η καταστροφή μου.
Ο άνθρωπος που η δύναμη του τον τοποθετεί πάνω απο την ανθρωπότητα,πρέπει κι ο ίδιος να είναι πάνω απ'όλες τις ανθρώπινες αδυναμίες,γιατί αλλιώς αυτή η υπερβολική δύναμη θα του χρησιμέψει μόνο για να τον βυθίσει πιο χαμηλά απο τους συνανθρώπους του,και χαμηλότερα απ'όσο θα ήταν αν έμενε ίσος τους.
Κάτι απ'τη μαγεία του δακτυλιδιού μοιράζεται κι ο Ζαρατούστρα του Νίτσε:μια ατμόσφαιρα υψιπέδων,για την οποία όμως ο ίδιος ο Νίτσε δεν έχει καμιά αμφιβολία ότι κατοικείται απο ελάχιστους,η πρόσβαση για τους πολλούς είναι αδιαπέραστη.Η μοναξιά του επέρχεται σαν ένα επιθυμητό επιστέγασμα,που όπως και με τον Ρουσσώ,μεν έχει να κάνει με το ποιοι είναι σε σχέση με τον εαυτό μου οι υπόλοιποι άλλοι,αλλά σε αντίθεση με τον Ρουσσώ,ο ρόλος του υπέρτατου κριτή και διαιρέτη που αναλαμβάνει να παίξει ο Νίτσε,δεν καταριέται τους άλλους,αναγνωρίζει στη στάση της θεληματικά δικής του απομάκρυνσης τη δικαίωση του σεναρίου του ρόλου του,ο οποίος χωρίς αυτή την αποστασιοποίηση θ'αναιρούσε το σκοπό της.Ο Ρουσσώ τον αναιρεί,μη ευλογώντας την απέχθεια που προκαλεί ο ρόλος του.Τέτοιοι ρόλοι είναι για λίγους θεατές,ειδάλλως...δεν θα ήσουν άνισος,δεν θα ενείχες διαφοροποιητικά αυτό ακριβώς που διεκδικείς πεισματικά πρωτίστως στον εαυτό σου
Η πρόθεση μου να βελτιώσω την ανθρωπότητα θα ήταν το τελευταίο πράγμα απ'όσα θα μου περνούσε απ'το μυαλό να υποσχεθώ.
...κάτι τέτοια πράγματα δεν αγγίζουν παρά μονάχα τ'αυτιά της ελίτ των εκλεκτών.Εδώ είναι ένα προνόμιο που σαν κι αυτό άλλο δεν υπάρχει,να'ναι κανείς ακροατής.Δεν είναι δοσμένο σ'όλο τον κόσμο να'χει τα αυτιά που απαιτεί ο Ζαρατούστρα.Μα όλα τούτα δεν σημαίνουν πως ο Ζαρατούστρα είναι ένας γητευτής που προσπαθεί να σε πλανέψει;Τι έλεγε λοιπόν ο ίδιος όταν ξαναγύρισε για πρώτη φορά στη μοναξιά του;Ακριβώς το αντίθετο απο εκείνο που θα'λεγε σε μια τέτοια περίσταση ένας''σοφός'',ένας ''άγιος'',ένας ''σωτήρας του κόσμου'' ή κανένας άλλος παρακμιακός...Και δεν μιλάει μόνο διαφορετικά,είναι επίσης και διαφορετικός...
''Μόνος πηγαίνω τώρα,μαθητές μου!Κι εσείς το ίδιο,το δρόμο σας τραβήξτε,και μόνοι!Εγώ το θέλω.Μακρύνετε απο εμένα και φυλαχτείτε απο τον Ζαρατούστρα!Κι ακόμη καλύτερα:ντραπείτε γι'αυτόν!Μπορεί και να σας έχει ξεγελάσει...''
Η σιγουριά για τον εαυτό του θα ήταν καταστροφή για τους άλλους,όχι για τον εαυτό του.Οχι μόνο για τον εαυτό του,αλλά και για όσους ομονοούσαν μ'αυτόν,γιατί θα καταστρέφαν έτσι τους εχθρούς τους,τη πρώτιστη αιτία της διαφοροποίησης κάθε εαυτού.
''Ο άνθρωπος της γνώσης δεν περιορίζεται μονάχα στο ν'αγαπά τους εχθρούς του,χρέος έχει επίσης να ξέρει τους φίλους του να μισεί''
Πολλές σκληρές εμπειρίες αυτού του είδους προοδευτικά αλλοίωσαν τις αρχικές μου κλίσεις,ή μάλλον τελικά τις τοποθέτησαν μέσα στα σωστά τους όρια και με δίδαξαν ν'ακολουθώ την τάση μου για καλές πράξεις λιγότερο τυφλά,όταν το κάθε τι που έκανα χρησίμευε στη διαφθορά των άλλων.Εφτασα στο σημείο να δω ότι το να νιώθεις ευχαρίστηση για τις καλές σου πράξεις,σήμαινε να δρας ελεύθερα και χωρίς καταναγκασμό,κι ότι απο τη στιγμή που μια χάρη που θα έκανα γινόταν καθήκον για μένα,έχανα την όποια ευχαρίστηση μου πρόσφερε.
...βαραίνει λιγότερο στη συνείδηση το να κάνεις το καλό,παρά να βλέπεις ευτυχισμένα πρόσωπα.Οταν δεν βλέπω την ευχαρίστηση που προσφέρω,χάνω τη μισή απο την ικανοποίηση μου.Πραγματικά είναι μια αφιλόκερδη ευχαρίστηση,ανεξάρτητα απο το ρόλο που παίζω σ'αυτήν,γιατί πάντα γοητευόμουνα απο την ευχαρίστηση να βλέπω χαρούμενα πρόσωπα
...δεν υπάρχει αρετή στο ν'ακολουθούμε τις κλίσεις μας και να υποτασσόμαστε στη διάθεση μας να κάνουμε το καλό μόνο όταν το νιώθουμε.Η αρετή συνίσταται στο να υποτάσσουμε τις κλίσεις μας στο κάλεσμα του καθήκοντος,και σχετικά με αυτό ήμουνα λιγότερο ικανός απ'όλους τους ανθρώπους.Εχοντας γεννηθεί με μια καλή και τρυφερή καρδιά γεμάτη συμπάθεια για τους αδύναμους,και νιώθοντας τη ψυχή μου να ενθουσιάζεται με το κάθε τι που φέρνει τη σφραγίδα της μεγαλοσύνης,άφηνα τη κλίση μου να με καθοδηγεί
Στην αρετή των φυσικών του κλίσεων δεν βλέπει το ''καθήκον''που του προσφέρει ευχαρίστηση.Το να βοηθάει διακρίνοντας αυτούς που έχουν πραγματική ανάγκη,βαφτίζεται ''καθήκον'' που τον χαλιναγωγεί:Για να μην υποταχτεί,καταλήγει στην αποδοχή έναντι ότι τον απειλεί
Απο τη στιγμή που το καθήκον μου θα ερχόταν σε σύγκρουση με τα όσα παρακινούσε η καρδιά μου,η νίκη σπάνια θα ήταν με τη μεριά του πρώτου,εκτός κι αν υποχρεωνόμουνα ν'απόσχω απο κάθε δράση.Στις τέτοιες περιπτώσεις θα κατανικούσα γενικά τις κλίσεις μου αλλά θα το θεωρούσα αδύνατο να πάρω την όποια πιθανή δράση ενάντια στις φυσικές μου διαθέσεις.Είτε η εντολή έρχεται απο άλλους ανθρώπους,απο το καθήκον ή την αναγκαιότητα,όταν η καρδιά μου είναι σιωπηλή,δεν μπορώ να υπακούσω.Βλέπω το κακό που μ'απειλεί και το αφήνω μάλλον να συμβεί παρά ν'αναγκάσω τον εαυτό μου να το παρεμποδίσει.
Αλλά και να συντύχει η ταύτιση καθήκοντος και φυσικής του κλίσης,πάλι...δεν-μια λύση ίσως να έβρισκε στο να βοηθούσε...ανθρώπους που έχουν λιγότερο ανάγκη,ώστε να μη του ζητούν επαναλαμβανόμενα.Ζητά απο την αρχική αιτία της καλοσυνάτης πράξης του να έχει κι ένα αντίστοιχο οριστικό[από οίκτο για τον ευεργέτη] αποτέλεσμα στον ευεργετηθέντα:Να του επιστρέψει δηλαδή πίσω την ικανοποίηση που κυοφορεί για κίνητρο η αρχική αιτία, με το να πάει ο ευεργετηθέντας κόντρα όχι στη θέληση του,αλλά στην ανάγκη του για ελεημοσύνη που υπερκεράζει,λόγω ακριβώς της αδυναμίας του,την όποια θέληση:Το καλό ενάντια στη θέληση μου,είναι αδυναμία,ομολογεί.[ύστερα απο τόσες πολλές κακότυχες εμπειρίες έχω μάθει να προβλέπω τις συνέπειες απο το ν'ακολουθώ τις άμεσες κλίσεις μου,και συχνά απέχω απο μια καλή πράξη που ήμουνα ικανός κι αγωνιούσα να κάνω,απο φόβο για την υποδούλωση του εαυτού μου αν την εκτελούσα ασυλλόγιστα].
Οταν η υποχρέωση ταυτίζεται με την ίδια μου την επιθυμία,αυτό είναι ικανό για να τα συνδυάσω αυτά τα δυο και να τα μετατρέψω σε απροθυμία,ή ακόμη και σε απέχθεια,αν η υποχρέωση είναι πολύ πιεστική.Αυτό είναι που καθιστά τις καλές πράξεις βαρετές,όταν τις απαιτούν απο μένα,έστω κι αν τις έκανα με δική μου παραδοχή,κι όταν δεν μου ζητηθούν.
Μια καθαρά θεληματική πράξη είναι σίγουρα κάτι που μ'αρέσει να κάνω.Αλλά όταν ο αποδέχτης τη χρησιμοποιεί σαν διεκδίκηση για πιο πέρα εύνοιες κι ανταμοιβές απο εμένα και με μισεί εαν αρνηθώ,όταν επιμένει να με καταστήσει μόνιμο ευεργέτη του,ακριβώς επειδή αρχικά ένιωσα ευχαρίστηση να τον βοηθήσω,τότε η καλοσύνη μου γίνεται βαρετή κι η ευχαρίστηση εξαφανίζεται.Αν προσφέρω,αυτό το κάνω απο αδυναμία και ψευτοντροπή,αλλά δεν βάζω καθόλου την καρδιά μου σ'αυτό,κι αντί να νιώθω ευχαριστημένος με τον εαυτό μου,κατηγορώ τον εαυτό μου ,μέσα μου,επειδή έκανε το καλό ενάντια στη θέληση μου.
...ο πραγματικός decadent διαλέγει πάντα φάρμακα που του κάνουν κακό.
...ένα πλάσμα τυπικά νοσηρό δεν μπορεί ποτέ να γίνει υγιές κι ακόμη λιγότερο ν'αποδώσει στον εαυτό του υγεία.
...κατά βάθος πως αναγνωρίζεται η φυσική επανασύσταση;Απο τ'ότι στο ανασχηματισμένο άτομο δεν του αρέσει παρά μόνο ότι του κάνει καλό.Η ευχαρίστηση του,η επιθυμία του σταματάνε μόλις ξεπεραστεί το μέτρο που του ταιριάζει.Επινοεί φάρμακα ενάντια σε ότι του είναι βλαβερό,στρέφει προς όφελος του τις συμπτωματικές κακοτυχίες:ότι δεν τον οδηγεί στο χαμό,του δίνει δυνάμεις.Απο ένστικτο,ότι βλέπει,ακούει και βιώνει,σωριάζει το κεφάλαιο του:είναι μια αρχή επιλογής,διαγράφει πολλά πράγματα.
...αν σχετικά με μένα έχουν διαπραχθεί περισσότερες απο μια μεγάλες και μικρές κακές πράξεις,η αιτία δεν πρέπει να ζητηθεί στην''θέληση'' κι ακόμη λιγότερο στη ''κακή θέληση''.Το αντίθετο,θα μπορούσα μάλλον να παραπονεθώ για την ''καλή θέληση'' που,περισσότερες απο μια φορά,χρησιμοποιήθηκε στη ζωή μου σαν πρόσχημα για να παιχτούν σε βάρος μου άσχημα παιχνίδια.Οι εμπειρίες μου δίνουν το δικαίωμα να δυσπιστώ συστηματικά για τις''αφιλοκερδείς''παρορμήσεις και τη κάθε λογής ''αγάπη προς τον πλησίον'',πάντα έτοιμης να επέμβει με λόγια και πράξεις.
Στα δικά μου μάτια,εκεί βρίσκεται η κατ'εξοχήν αδυναμία,το παράδειγμα μάλιστα της ανικανότητας αντίστασης στις παρορμήσεις-δεν υπάρχει παρά μόνο στους παρακμιακούς,όπου ο οίκτος λογαριάζεται σαν μια αρετή.Εκείνο που γι'αυτό εγώ κατηγορώ τις σπλαχνικές ψυχές,είναι ότι εύκολα χάνουν κάθε αιδημοσύνη,κάθε λεπτότητα,κάθε σεβασμό των αποστάσεων.Είναι ότι με χέρια συμπονετικά μπορούν να δημιουργήσουν ένα ιδιαίτερα καταστροφικό αποτέλεσμα όταν επεμβαίνουν σε μια πληγωμένη μοναξιά,και στο προνόμιο ενός συντριπτικού σφάλματος.
Τώρα,στο παρόν του,δηλαδή στα γεράματα.Κι όλα αυτά παντού και πάντα απο τη μεριά του αμυνόμενου.Τότε,στα νιάτα του ο Ρουσσώ,είχε τον πραγματικό λόγο να φοβάται,όταν συγχρωτιζόταν με άλλους ανθρώπους,τότε που δεν ήταν ερημίτης,όπως τώρα στα γεράματα:
...εκτός απο τις σύντομες στιγμές όπου τ'αντικείμενα γύρω μου μου θυμίζουν τις πιο επίπονες αγωνίες,όλο τον άλλο καιρό,ακολουθώντας τις διαθέσεις των φυσικών μου κλίσεων,η καρδιά μου εξακολουθεί να τρέφεται με τα συναισθήματα που γι'αυτά δημιουργήθηκε και τ'απολαμβάνω...μόνος με τον εαυτό μου,ικανοποιημένος απο τον εαυτό μου κι απολαμβάνοντας κιόλας την ευτυχία που ένιωθα ότι άξιζα.Μόνο η αγάπη για τον εαυτό μας δραστηριοποιείται σε όλο αυτό,ενώ ο εγωισμός δεν έχει καμιά θέση.Αλλά αυτό δεν ισχύει για εκείνες τις δυστυχισμένες στιγμές που εξακολουθώ να ζω όταν είμαι ανάμεσα στους ανθρώπους,όταν γίνομαι αντικείμενο των ιουδαϊκών φιλιών τους,των υπερβολικών και κούφιων κομπλιμέντων τους και της βουτηγμένης στο μέλι κακίας τους.Ο εγωισμός έρχεται στην επιφάνεια σε κάτι τέτοιες περιπτώσεις.Η ιδέα ότι με εξαπατούν με τέτοιο ηλίθιο τρόπο μου προκαλεί μια παιδιάστικη αγανάκτηση,προϊόν του ανόητου εγωισμού που δεν είμαι ικανός να τον καταστείλω.Οι προσπάθειες που έχω κάνει να σκληρύνω απέναντι στα υβριστικά και κοροϊδευτικά βλέμματα είναι απίστευτες.
Εκατοντάδες φορές εμφανίστηκα σε δημόσιους χώρους και σε κοσμικές συγκεντρώσεις με σκοπό μοναδικό,να μάθω ν'αντιμετωπίζω τα σκληρά αυτά βλέμματα,αλλά όχι μόνο ήμουν ανίκανος να το κάνω,αλλά δεν σημείωσα και καμιά πρόοδο κι όλες οι επίπονες προσπάθειες μου μ'άφησαν τόσο ευάλωτο όπως και πριν.
Για τον Νίτσε,αντίσταση σημαίνει όχι μνησικακία,η μνησικακία σε έχει υποβάλλει εκ των προτέρων στη θέση του θύματος,κι απ'αυτή τη θέση εκκινείς μόνο αμυνόμενος-διαβλέπεις το παρακατιανό πάνω σου:
Η επίθεση είναι μέρος των ενστίκτων.Το να μπορεί κανείς να'ναι εχθρός,το να είναι εχθρός-αυτό προϋποθέτει ίσως μια φυσική ευρωστία,όρος απαραίτητος σε κάθε δυνατή φύση.Αυτή έχει ανάγκη απο αντιστάσεις,για να νικήσει.Κατά συνέπεια,εκείνη ζητάει την αντίσταση.Το πάθος της αντίστασης είναι δεμένο αναγκαστικά με τη δύναμη που το αίσθημα της εκδίκησης και της μνησικακίας έχει εξασθενίσει.Η μνησικακία είναι ένα χαρακτηριστικό αναπόσπαστο με την αδυναμία,το ίδιο όπως κι η ευαισθησία προς τη δυστυχία των άλλων.-Η δύναμη του επιτιθέμενου μετριέται κατά κάποιο τρόπο με την Εναντιότητα που έχει ανάγκη για να συγκρουστεί.Κάθε αύξηση προδίδεται ή φανερώνεται απο την αναζήτηση ενός αντιπάλου-ή ενός προβλήματος-πιο ισχυρού.Γιατί ένας φιλόσοφος που είναι φιλοπόλεμος,προκαλεί το ίδιο προβλήματα σε περίπτωση μονομαχίας.Το καθήκον του δεν είναι να φτάσει στον σκοπό του,κατανικώντας όλες τις αντιστάσεις,αλλά μονάχα εκείνες που του δίνουν τη δυνατότητα να επιστρατεύσει όλη του τη δύναμη,όλη του την ευκινησία-κοντολογίς να φτάσει στο σκοπό των ίσων αντιπάλων.
Οταν κανείς περιφρονεί,δεν μπορεί να κάνει τον πόλεμο.Οταν κυριαρχεί,όταν βλέπει μπροστά του κάτι που είναι παρακατιανό του,δεν έχει χρέος να κάνει τον πόλεμο.
...δεν επιτίθεμαι εναντίον κάποιας υπόθεσης παρά μόνο όταν ξέρω ότι εκεί δεν θα βρω κανένα σύμμαχο,εκεί όπου θα είμαι μόνος,-εκεί όπου και θα διακινδυνεύω μόνος
...Δεν επιτίθεμαι παρά σε υποθέσεις απ'όπου αποκλείεται κάθε προσωπική σύγκρουση,όπου δεν υπάρχει καμιά υστεροβουλία για δυσάρεστες προσωπικές εμπειρίες.Αντίθετα,η επίθεση για μένα είναι μια επίδειξη εύνοιας και μάλιστα,σε μερικές περιπτώσεις,μαρτυρία ευγνωμοσύνης.
...η ανοιχτή μου ψυχή απλωνόταν για ν'αγκαλιάσει άλλα πράγματα και πάντα παρασυρόμουν έξω απο τον εαυτό μου μέσα απο χίλιες δυο διαφορετικές διαθέσεις κι ευχάριστες προσηλώσεις,που κρατούσαν τη καρδιά μου σταθερά απασχολημένη,έτσι που θα μπορούσα να πω ότι ξεχνούσα τον εαυτό μου.Ολόκληρη η ύπαρξη μου ήταν αφιερωμένη σε πράγματα ξένα σε μένα,και μέσα στον αδιάκοπο ενθουσιασμό της καρδιάς μου ένιωθα όλη την αστάθεια της ανθρώπινης ζωής.Ευτυχισμένος επιφανειακά,δεν είχα μέσα μου ούτε ένα και μόνο συναίσθημα που θα μπορούσε ν'αντέξει στον έλεγχο της σκέψης και που μ'αυτό μπορούσα να νιώσω άνετα.Δεν ήμουνα ποτέ απόλυτα ικανοποιημένος με τους άλλους ή με τον εαυτό μου.Είχα κουφαθεί απο τη φασαρία του κόσμου.
...οι αντιξοότητες μας αναγκάζουν ν'αντλούμε απο τον εαυτό μας κι αυτό είναι που τις κάνει πιο δύσκολο να τις υποφέρουν οι περισσότεροι άνθρωποι.Απο μέρους μου,αφού έχω μόνο λάθη να κατηγορήσω τον εαυτό μου,μπορώ να παρηγορηθώ κατηγορώντας αυτά τα λάθη για την αδυναμία μου,γιατί το προμελετημένο κακό δεν έφτασε ποτέ κοντά στη καρδιά μου.
η ελευθεριά,κατά Ρουσσώ,συνίσταται περισσότερο στο να μην κάνεις ποτέ αυτό που δεν θέλεις,να λες δηλαδή συχνότερα όχι,που επειδή όμως κι αυτό είναι κουραστικό,κι επειδή το Ρουσσωικό ναι των άμεσων κλίσεων-γούστων καταντά εκμεταλλεύσιμο,ο κανόνας του γίνεται η αποχή,η οποία βγάζει ταυτόχρονα κι ένα παραπλήρωμα απόρριψης για τα γούστα του,που βγάζει στην επιφάνεια μια καινούρια ''μετα-αναγκαιότητα''σαν αντίβαρο στις διαπιστωμένες συνέπειες πάνω στον εαυτό του απο τις...ανιδιοτελείς κλίσεις.Αρνητική δύναμη και αμαρτίες παράλειψης[που επέφεραν δηλαδή διαφορετικές συνέπειες απ'αυτές που προσδοκούσε το ενεργούμενο-υποκείμενο της]:Ο μόνος τρόπος να συντηρηθώ μέσα στον κόσμο είναι η αποχή,ειδάλλως εντός του κόσμου,θα είμαι συνέχεια σε κατάσταση άμυνας.Για τον Νίτσε,η μόνιμη-κι όχι σπάνια-υπεκφυγή απο καταστάσεις που η ελευθερία μας καταντά αντιδραστική-αμυντική,μας καταδικάζει σε μόνιμη αυτοαναστολή:
το ένστικτο της αυτοσυντήρησης καθοδηγεί κι εκφράζεται κατά τον λιγότερο αόριστο τρόπο με τη μορφή του ενστίκτου της αυτοάμυνας.Ν'αρνιόμαστε να βλέπουμε και ν'ακούμε προσεκτικά τα πράγματα,ν'αρνιόμαστε να τ'αφήνουμε να έρχονται σ'εμάς,αυτό είναι η πρώτη εντολή της βαθυστόχαστης φρόνησης,πρώτη απόδειξη ότι δεν είμαστε ένα κατασκεύασμα του τυχαίου,αλλά μια ανάγκη.
Η πιο συνηθισμένη λέξη για να προσδιοριστεί αυτό το αίσθημα της αυτοάμυνας είναι το γούστο.Η προσταγή του ορίζει όχι μόνο να λέμε''όχι'' εκεί όπου το ''ναι'' θα ήταν μια απόδειξη της ''ανιδιοτέλειας'',αλλά και να λέμε επίσης ''όχι'' όσο το δυνατόν λιγότερο.Να χωριζόμαστε,ν'απομακρυνόμαστε απο κάθε τι που θα μας υποχρέωνε να λέμε ασταμάτητα ''όχι''.Αυτό που αποδεικνύει τη λογική αυτής της αντιμετώπισης,αποδεικνύει ότι οι καθαρά αμυντικές δαπάνες,ακόμη κι όταν έχουν μειωθεί,αν τελικά γίνουν ο κανόνας,η συνήθεια,προκαλούν μια φτώχεια μεγάλη κι ολότελα ανώφελη.Οι συνολικές μας δαπάνες είναι οι συνηθισμένες απανωτές μικρές δαπάνες.Η υπεράσπιση του εαυτού μας,το να μην αφήνεις να έρχονται κατά πάνω σου τα γεγονότα,αυτό είναι μια δαπάνη,ας μη ξεγελιόμαστε-είναι η κατασπατάληση της δύναμης για ένα καθαρά αρνητικό σκοπό.Στις περιπτώσεις διαρκούς κινδύνου,παρατείνοντας την υποδεέστερη θέση,που προέρχεται απ'αυτήν την τακτική άμυνας,καταλήγει κανείς να καταντήσει τόσο αδύνατος,ώστε να μην μπορεί πια να υπερασπίζεται τον εαυτό του.
Αλλά κι η σπανιότητα στην οποία πρέπει να εκτιθόμαστε σε καταστάσεις που ''δεν μας αρμόζουν'',δεν σημαίνει κι ότι ακόμη κι αυτή η έκθεση στο που και που,δεν ωφελεί στη θωράκιση-θεμελίωση της αληθινής τέχνης της αυτοσυντήρησης,του εγωισμού του να γίνει κανείς αυτό που είναι,υποψιασμένος όμως για το και τι ''παράπλευρο''επιφέρει αυτό.Ο Νίτσε το βλέπει σαν αναγκαίο ''κακό'' που κάνει τέχνη,κι όχι ελάττωμα τον εγωισμό:
Αν παραδεχτεί κανείς ότι το στίγμα,η αίσθηση του στίγματος,εκείνο που είναι γι'αυτόν πεπρωμένο,ξεπερνά κατά πολύ τον μέσο όρο,ο μεγαλύτερος κίνδυνος θα ήταν να βρεθεί ζεμένος σ'αυτό το στίγμα.Το να γίνει κανείς ότι είναι,προϋποθέτει πως μήτε που υποψιάζεται καθόλου για το τι είναι ο ίδιος.Απο την άποψη αυτή,μάλιστα,τα λάθη της ζωής έχουν την έννοια τους και τη δική τους αξία-καθώς κι οι υπεκφυγές,οι στιγμιαίες αποκλίσεις,οι δισταγμοί,η σημαντική σπατάλη σχετικά με στίγματα που βρίσκονται έξω απο το στίγμα του δικού μας προορισμού.Σ'αυτά μπορεί να εκφραστεί μια μεγάλη οξύνοια κι ίσως η υπέρτατη οξύνοια.Εκεί που το γνώθι σ'αυτόν θα ήταν ο πιο σίγουρος τρόπος για να χαθούμε,να ξεχαστούμε,να χάσουμε την αλληλοκατανόηση μας,να βραχυνθούμε,να περιοριστούμε,να γίνουμε πιο μέτριοι,καταντά να είναι η ίδια η λογική.Απο άποψη ηθικής,η αγάπη του πλησίον,μια ζωή αφιερωμένη στον αλτρουισμό και άλλους σκοπούς,μπορεί επίσης να'ναι ένα μέτρο προστασίας για να προφυλαχτεί η πιο άκαμπτη υποκειμενικότητα.
Πρέπει να κρατάμε όλη την επιφάνεια της συνείδησης,-εξ ορισμού,η συνείδηση είναι μια επιφάνεια-,κάτω απο τη σκέπη όλων των μεγάλων προσταγών,όποιες κι αν είναι.Προσέξτε,μάλιστα,όλα τα μεγάλα λόγια κι όλες τις μεγάλες διαθέσεις!Διαφορετικά,υπάρχει κίνδυνος να ''αυτο-κατανοηθεί'' το ένστικτο πολύ γρήγορα.-Στο μεταξύ,η διοργανωτική ''ιδέα'',εκείνη που έχει κληθεί να κυριαρχήσει,συνεχίζει να διογκώνεται ενδόμυχα,αρχίζει να επικρατεί,και μας επανοδηγεί πίσω αργά απο δρόμους παράμερους,απο αδιέξοδα μονοπάτια όπου έχει περιπλανηθεί,και προετοιμάζει τη γέννηση κάποιων μεμονωμένων ιδιοτήτων κι ικανοτήτων που αργότερα θ'αποδειχτούν απαραίτητες σαν ιδιαίτεροι τρόποι ολοκλήρωσης του συνόλου,-αυτή σχηματίζει τη μια μετά την άλλη όλες τις βοηθητικές δυνάμεις,πριν μάλιστα ακόμη εμφανιστεί το κυρίαρχο στίγμα σχετικά με τον ''σκοπό'',το ''τέλος''.
...η ιεραρχία των δυνάμεων,η οπισθοδρόμηση,το να μην ανακατεύεται τίποτε και τίποτε να μην ''συμβιβάζεται''.Μια ευμεταβλητότητα τεράστια,που ωστόσο θα'ναι το αντίθετο του χάους-να ο πρώτος όρος της μακρόχρονης και μυστικής εργασίας του ενστίκτου μου.Η ''υπέρτατη προστασία'' του ενστίκτου μου αποδείχθηκε τόσο ισχυρή ώστε σε καμιά περίσταση ποτέ μου δεν προαισθάνθηκα εκείνο που μεγάλωνε μέσα μου,σε τρόπο που όλες μου οι ικανότητες ανέβρυσαν σε πλήρη ωριμότητα μια ωραία μέρα,με όλη τους τη πληρότητα.
Δεν θα μπορούσα ν'ανακαλύψω στη ζωή μου κανένα ίχνος αγώνα-είμαι το αντίθετο μιας φύσης ηρωικής.Να θέλω κάποιο πράγμα,να επιδιώκω,να έχω υπόψη μου κάποιο ένα ''σκοπό'',ένα ''πόθο'',-όλα πράγματα που δεν τα ξέρω απο πείρα.
Στον Ρουσσώ δεν ανάβρυσε ούτε και στα γεράματα,ή μάλλον ανάβρυσε μετά απο ''αγώνα''ζωής που τον βρήκε ''έμπειρο'' στα γεράματα του:
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η αντιξοότητα είναι ο καλύτερος δάσκαλος,αλλά τα μαθήματα της τα πληρώνει κανείς πολύ ακριβά και συχνά το κέρδος που αποκτούμε απ'αυτά δεν αξίζει την τιμή που μας κόστισαν.Κάτι πιότερο ακόμη,αυτά τα μαθήματα έρχονται πολύ αργά και την εποχή που θα τα μάθουμε καλά,θα μας είναι ολότελα άχρηστα.
...αν έχω μάθει να γνωρίζω τους ανθρώπους καλύτερα,το πέτυχα μόνο για να νιώσω πιο έντονα την εξαθλίωση που σ'αυτήν με έχουν βυθίσει,ενώ αυτή η γνώση δεν με βοήθησε ν'αποφύγω ούτε μια απο τις παγίδες τους,που τις έβλεπα γυμνές μπροστά μου.
...μπαίνουμε στον αγώνα όταν γεννιόμαστε και τον εγκαταλείπουμε όταν πεθαίνουμε.Μαθαίνουμε λοιπόν να οδηγούμε καλύτερα το άρμα μας όταν φτάνουμε στο τέρμα;Το μόνο που έχεις να σκεφτείς τότε είναι τον τρόπο που θα τα καταφέρεις να βγεις απ'αυτόν τον αγώνα.Αν ο γέρος χρειάζεται κάτι να μάθει,αυτό είναι η τέχνη να πεθάνει.
Κι όμως,απο μικρός ήταν προαποφασισμένος για ένα μέτρο προστασίας που θα προστάτευε την άκαμπτη υποκειμενικότητα των εμπειριών του:
...αν δεν υπήρξα ικανός να κάνω καλύτερη χρήση των σκέψεων μου αυτό δεν οφείλεται στο ότι ήρθαν πολύ αργά ή ότι παράμειναν αμετουσίωτες.Εχοντας ριχτεί μέσα στη δίνη της ζωής ενώ ήμουν ακόμη παιδί,έμαθα απο πρόωρες εμπειρίες ότι δεν ήμουνα φτιαγμένος γι'αυτό τον κόσμο,κι ότι μέσα σ'αυτόν δεν θα έφτανα ποτέ στη κατάσταση που προσδοκούσε η καρδιά μου.
Παύοντας λοιπόν ν'αναζητώ ανάμεσα στους ανθρώπους την ευτυχία που ένιωθα ότι δεν θα μπορούσα να βρω εκεί,η φλογερή φαντασία μου έμαθε να ξεπερνά τα όρια της ζωής που μόλις είχε αρχίσει για μένα σαν να πετούσα πάνω απο μια ξένη χώρα αναζητώντας ένα μόνιμο και σταθερό τόπο για να ζήσω.
απο πάντα και γρήγορα,πρέσβευε:
...αυτό που πρέπει να κάνουμε εξαρτιέται ως ένα μεγάλο βαθμό απ'αυτό που θα έπρεπε να πιστεύουμε,και σ'όλα τα ζητήματα έξω απο τις βασικές μας ανάγκες,οι γνώμες μας κυβερνούν τις πράξεις μας.Αυτή η αρχή που πάντα πρέσβευα με οδήγησε συχνά στο ν'αναζητώ πλατιά τον αληθινό σκοπό της ζωής μου,για να είμαι ικανός να καθορίσω τη συμπεριφορά μου και νιώθοντας ότι αυτός ο σκοπός δεν βρισκόταν ανάμεσα στους ανθρώπους,γρήγορα συμφιλιώθηκα με την ανικανότητα μου για εγκόσμιες επιτυχίες.
Εναν και μόνο σκοπό για τον κόσμο-φύση που παρατηρεί,μια και μόνη αιτία για όσα συναισθάνεται:
...μοναχικοί διαλογισμοί,η μελέτη της φύσης κι η παρατήρηση του σύμπαντος,οδήγησαν τον μοναχικό άνθρωπο που ήμουνα να προσβλέπει αδιάκοπα στο δημιουργό όλων των πραγμάτων και ν'αναζητά με μια ευχάριστη ανησυχία το σκοπό όλων αυτών που βλέπει και την αιτία όσων νιώθει.Οταν το πεπρωμένο μου μ'έριξε πάλι μέσα στο χείμαρρο αυτού του κόσμου,δεν βρήκα τίποτα εκεί που να μπορεί να ικανοποιήσει την καρδιά μου έστω και για μια στιγμή.
το ένιωθε ότι εαν πετύχαινε υλική ευημερία δεν θα ήταν ευτυχισμένος:έπρεπε όμως να ζήσει τα θέλγητρα της,αλλιώς πως θα τ'απορρίψει,θα ιεραρχήσει,δεν θα συμβιβαστεί εαν δεν ανακατέψει;
Με τις διαθέσεις του για τη ζωή ήδη προμελετημένες,δίνει και...αθώωση σε όλους τους ''κακούς'' που,δεν τον απομάκρυναν απο τον κόσμο,αλλά απλώς του επιβεβαίωσαν την υποκειμενικότητα που μένει πάντα υποκείμενη στον προσδιορισμό της-δίχως όμως να καταφέρνει να πιάσει τον ''τελικό στόχο''αυτό του προσδιορισμού,αλλά μόνο να τον ακραγγίζει:
...περιπλανημένος μέσα στις αβέβαιες επιθυμίες μου,έλπιζα ελάχιστα και πετύχαινα ακόμη λιγότερα,ενώ ακόμη κι ανάμεσα στις παραμικρές εκλάμψεις ευημερίας που έφταναν στο δρόμο μου ένιωθα πως ακόμη κι αν πετύχαινα όλα αυτά που ήθελα ή που νόμιζα ότι ήθελα,κάτι τέτοιο δεν θα μου έδινε την ευτυχία που γι'αυτήν η καρδία μου διψούσε,χωρίς να ξέρει καθαρά τι ήταν.Κατ'αυτόν τον τρόπο όλα συνωμότησαν για να μ'αποσπάσουν απο κάθε τρυφερότητα μου γι'αυτό τον κόσμο,ακόμη και πριν ξεσπάσουν αυτές οι δυστυχίες που θα μ'έκαναν ολοκληρωτικά ξένο σ'αυτόν τον κόσμο.
οπότε,η όποια ''γενική αναθεώρηση'' του[η ίδια η λέξη γενική,εξυπονοεί ξεθεμελίωμα-κι όχι συμμαζεμένα λάθη,δισταγμούς,αποκκλίσεις κ.λ.π.που χτίζουν ένα εύχρηστο οικοδόμημα πρακτικής αναμόρφωσης που επιτρέπει την εγκόλπωση δευτερευόντων ιδιοτήτων],εδραζόταν πάνω στη κυρίαρχη απο πάντα ιδέα της μοναξιάς-ασκητισμού,κι όλα αυτά απ'την ηλικία κιόλας των σαράντα:
...η τρελή κρίση των ανθρώπων,που την ανοησία τους άρχισα να τη νιώθω χωρίς να προβλέπω ότι θα γινόμουνα θύμα τους,η συνέχεια αυξανόμενη επιθυμία μου για κάτι άλλο έξω απο τη φιλολογική φήμη που μόλις με είχε αγγίξει και την είχα κιόλας αηδιάσει,και τελικά η επιθυμία μου να βρω ένα λιγότερο αβέβαιο δρόμο για το υπόλοιπο της σταδιοδρομίας μου,απ'αυτόν που είχα ακολουθήσει στο μεγαλύτερο της μέρος,όλ'αυτά ενίσχυσαν μέσα μου την ανάγκη που απο καιρό αισθανόμουνα για μια τέτοια γενική αναθεώρηση των απόψεων μου.Είναι απο αυτή την εποχή που μπορώ να χρονολογήσω την ολική μου παραίτηση απ'τον κόσμο και τη μεγαλύτερη μου αγάπη για τη μοναξιά,που απο τότε δεν με εγκατέλειψε ποτέ.
...έχοντας γεννηθεί μέσα σε μια ηθική και θρησκευόμενη οικογένεια κι έχοντας ανατραφεί με τρυφερότητα κι αγάπη απο έναν ιερέα γεμάτο αρετή και θρησκευτικότητα,δέχτηκα απο τα πρώτα μου χρόνια αρχές και βάσεις-προκαταλήψεις θα μπορούσαν να πουν μερικοί
...είναι αλήθεια αναμφισβήτητη ότι οι προκαταλήψεις της παιδικής μου ηλικίας κι οι μυστικές επιθυμίες της καρδιάς μου έκαναν τη ζυγαριά να γείρει προς τη μεριά που ήταν η πιο άνετη για μένα.
Ιερέας ήταν κι ο πατέρας του Νίτσε,γράφει σχετικά ο Νίτσε:
Θεωρώ σαν μεγάλο προνόμιο το ότι είχα ένα τέτοιο πατέρα:οι χωρικοί που μπροστά τους κήρυττε,στα τελευταία χρόνια της ζωής του πήγε πάστορας,-έλεγαν:''Μ'αυτόν θα πρέπει να μοιάζει ένας άγγελος!''
...θεωρώ πως στάθηκε για μένα ένα σημαντικό προνόμιο το ότι είχα ένα τέτοιο πατέρα.Μάλιστα,μου φαίνεται πως απ'αυτό εξηγούνται όλα όσα προνομιακά πήρα-εκτός απο τη ζωή,το μεγάλο ναι στη ζωή.Πρώτα απ'όλα,του χρωστώ το ότι δεν έχω ανάγκη μιας προσδιορισμένης πρόθεσης,αλλά μόνο μια κάποια προσδοκία για να εισχωρήσω με σιγουριά σ'ένα κόσμο απο πράγματα λεπτεπίλεπτα κι υψηλά.Αυτό τον κόσμο αισθάνομαι σαν δικό μου,κι είναι εκεί όπου το πιο εσώτερο πάθος μου αναπτύσσεται.Το ότι πλήρωσα το προνόμιο αυτό σχεδόν με τη ζωή μου,δεν το έχω πληρώσει ωστόσο πολύ ακριβά.
Κόσμος και φύση σε ''αρμονία και τάξη'',και ανακατεμένες-συμβιβασμένες κι εν τέλει αντανακλόμενες στην ηθική τάξη του ανθρώπου που θα δικαιωθεί μετά θάνατον,φτιάχνουν αμετάβλητα τη Ρουσσωική κοσμοθεωρία:
...όχι,καμιά βούληση στερημένη απο λογική δεν θα καταστρέψει ποτέ τη στενή σχέση που αντιλαμβάνομαι να υπάρχει ανάμεσα στην αθάνατη φύση μου και στη συγκρότηση του κόσμουή στη φυσική τάξη που βλέπω να επικρατεί γύρω μου.Στην αντίστοιχη ηθική τάξη βρίσκω την υποστήριξη που χρειάζομαι για να μπορέσω ν'αντέξω τις δυστυχίες της ζωής μου.Σε κανένα άλλο σύστημα δεν θα έβρισκα τρόπους για να ζήσω,κι ούτε ελπίδα καθώς θα πεθαίνω.Ας συγκρατηθώ γερά λοιπόν απο το μοναδικό σύστημα που είναι σε θέση να με κάνει ευτυχισμένο,ανεξάρτητα απο τη τύχη κι απο τους συνανθρώπους μου.
Ολες αυτές οι σκέψεις και τα συμπεράσματα που άντλησα απο μέσα τους δεν μοιάζουν σαν να στάλθηκαν απ'τον Ουρανό για να με προετοιμάσουν σχετικά με τη μοίρα που με περίμενε και για να με καταστήσουν ικανό να την αντέξω;Τι θα είχα απογίνει,τι θα ήμουνα ακόμη και τώρα μέσα στην τρομερή αγωνία που με περίμενε και στην απίστευτη κατάσταση που σ'αυτήν οδηγήθηκα για την υπόλοιπη ζωή μου,αν είχα στερηθεί απο ένα καταφύγιο απέναντι στους δίχως οίκτο διώκτες μου,απο μια παρηγοριά ενάντια στην αδικία που με ανάγκασαν να υποστώ σ'αυτόν τον κόσμο,κι αν δεν είχα την ελπίδα ότι θα βρω μια μέρα τη δικαιοσύνη που μου οφείλεται;
Κι ο Νίτσε απο νωρίς ''προγνώριζε''το καταφύγιο του,αγαπούσε τη μοίρα του-ή φρόντιζε να μην...τον βλέπουν λυπημένο[κι αυτό θα πρέπει να επιφέρει και σαν αποτέλεσμα κάτι αναντίστοιχο της δυστυχίας α λα Ρουσσώ...]:
Παράλογα νωρίς,στα εφτά μου χρόνια,ήξερα κιόλας πως κανένας ανθρώπινος λόγος δεν θα με άγγιζε ποτέ.Μ'έχουν δει ποτέ λυπημένο;Ακόμη και σήμερα,δείχνω το ίδιο καλότροπος απέναντι σε όλο τον κόσμο,ξέρω μάλιστα να φέρομαι με την πιο ταπεινή διακριτικότητα.
...η συνταγή μου για ότι μεγάλο υπάρχει στον άνθρωπο είναι:''αγάπη της μοίρας''.Να μη θέλεις τίποτ'άλλο απο εκείνο που είναι,ούτε πριν απο σένα,ούτε μετά απο εσένα,ούτε στους αιώνες των αιώνων.Να μην περιορίζεσαι στο να υφίστασαι το αναπόφευκτο κι ακόμη λιγότερο να το αποκρύπτεις-κάθε ιδεαλισμός είναι ένας τρόπος να ψεύδεσαι μπροστά στο αναπόφευκτο-αλλά να τ'αγαπάς
...απ'όλα όσα υπάρχουν,τίποτε δεν μπορεί κανείς ν'αποσπάσει,τίποτε που να μπορεί ν'αντιπαρέλθει σαν περιττό.Οι πλευρές της ύπαρξης που απορρίπτουν οι χριστιανοί και άλλοι μηδενιστές,βρίσκονται μάλιστα σε μια βαθμίδα πολύ πιο υψηλή στην ιεραρχία των αξιών απο όλα εκείνα που το ένστικτο της παρακμής βρίσκει καλά και θεωρεί σωστό να επιδοκιμάζει.
Για να το καταλάβει κανείς αυτό χρειάζεται θάρρος και,προϋπόθεση αυτού του θάρρους,ένα πλεόνασμα δύναμης.Γιατί ακριβώς στο μέτρο που το θάρρος έχει το δικαίωμα να ριψοκινδυνεύει,ακριβώς στην ίδια αναλογία πλησιάζουμε στην αλήθεια.Η γνώση της πραγματικότητας,η συναίνεση στην πραγματικότητα,να,για τον δυνατό,μια ανάγκη τόσο επιτακτική,όσο είναι για τον αδύνατο,κάτω απο την έμπνευση της αδυναμίας του,η φυγή μπροστά στην πραγματικότητα,-κοντολογίς,το ιδανικό...Δεν είναι ελεύθεροι να συναινέσουν στη γνώση:οι παρακμιακοί έχουν ανάγκη απο ένα ψέμα.Αυτός είναι ένας απο τους όρους της επιβίωσης τους.
είναι και θέμα επιβίωσης,ειδικά όταν έχεις φτάσει πλέον στα γηρατειά[τα γηρατειά είναι το άλλοθι,φυσικά:πράξεις υιοθετημένες απο τη νεότητα κιόλας],παραδέχεται [και] για τον εαυτό του ο Ρουσσώ:
...περιορίστηκα σ'αυτό που ήταν μέσα στις δυνατότητες μου και δεν επιχείρησα να καταλάβω τίποτα πιο πέρα απο μένα.Αυτή,φυσικά,ήταν μια λογική πράξη,που την υιοθέτησα στο παρελθόν και κρατήθηκα σ'αυτήν με την έγκριση της καρδιάς και του μυαλού μου.Ποιό λόγο λοιπόν θα είχα να την εγκαταλείψω σε μια εποχή όπου τόσα πολλά ισχυρά κίνητρα με υποχρέωναν να την συνεχίσω;
...η ίδια μου η σκέψη,στηριγμένη στα πιο γερά θεμέλια που μπόρεσα να της προσφέρω,συνήθισε τόσο πολύ να παραμένει εκεί μέσα στο καταφύγιο της συνείδησης μου,ώστε καμιά ξένη θεωρία,παλιά ή καινούρια,δεν μπορεί πια να διαταράξει τη γαλήνη μου.Εχοντας βυθιστεί σε διανοητικό λήθαργο,έχω ξεχάσει τα ίδια τα επιχειρήματα που σ'αυτά βάσιζα την πίστη μου και στις αρχές μου,αλλά δεν θα ξεχάσω ποτέ τα συμπεράσματα που έβγαλα απ'αυτές με την έγκριση της συνείδησης και της λογικής μου,κι έτσι δεν θα τ'αποβάλλω ποτέ.
...μια που δεν είχα σαν τον Σόλωνα την καλή τύχη να μαθαίνω όλο και πιο πολλά όσο γερνούσα,στην πραγματικότητα πρέπει να συγκρατηθώ απο την επικίνδυνη φιλοδοξία του να μαθαίνω αυτά που δεν είμαι ικανός να μάθω σωστά.
...να που ήλθε η ώρα να εμπλουτίσω και να στολίσω την ψυχή μου με καλοσύνες που θα μπορέσει να τις πάρει μαζί της,όταν απελευθερωμένη απ'αυτό το σώμα που την εμποδίζει,θα δει την αλήθεια πρόσωπο με πρόσωπο...
...όταν συνήθιζα να διαμαρτύρομαι άγρια ενάντια στην κοινή γνώμη,εξακολουθούσα να είμαι σκλάβος της χωρίς να το συνειδητοποιώ.Θέλουμε να μας σέβονται αυτοί που σεβόμαστε,κι όσον καιρό σκεφτόμουν καλά για τους ανθρώπους,τουλάχιστον για ορισμένους ανθρώπους,δεν μπορούσα να παραμείνω αδιάφορος για τη γνώμη που είχαν για μένα.
...έδινα πολύ περισσότερη σημασία απ'όση χρειαζόταν στις παράλογες κρίσεις των ανθρώπων και στα παραμικρά περιστατικά αυτής της σύντομης ζωής
Τον Ρουσσώ τον παίρνανε για εκείνο που δεν είναι:
Και στις δυο αυτές αυτοβιογραφίες τους νιώθουν την ανάγκη να υπερασπιστούν τον εαυτό τους έναντι των''εχθρών τους'',αποκαλύπτοντας εσώτερα κίνητρα που τους οικοδομούν τη σταθερή κι αμετακίνητη θέση τους για τη ζωή και την κοινωνία.Και οι δυο απολαύσαν,ελεύθεροι και μόνοι,την περιπλανώμενη ''εξορία'' τους,ταξιδεύοντας και ζώντας μεγάλα χρονικά διαστήματα εκτός της γενέτειρας τους.Με μια βασική διαφορά,η μοναξιά του Νίτσε ήταν αποτέλεσμα της ''αγάπης ''του για ''εχθρούς'',ενώ του Ρουσσώ της αντιπάθειας του για ότι ''κακό'' φέρουν οι άλλοι που τον εξαναγκάζουν σε μια μοναξιά που δεν θέλει,που είναι αποτέλεσμα των άλλων,μιας αμφίδρομης αιτιότητας στην οποία μόνο εκ των υστέρων ψάχνει να βρει τα οφέλη της για τον ίδιο.Αντίθετα,ο Νίτσε,αναγνωρίζει εκ των προτέρων σε αυτή την απομόνωση το φυσικό επακόλουθο κάθε ''πρωτοπορίας'' που δεν βρίσκει ευήκωα ώτα για να την ακούσουν ακριβώς τη στιγμή/εποχή που αυτή μιλάει.Εαν έβρισκε,δεν θα ήταν καινοτόμα...
Επιπροσθέτως,ενώ ο εγωισμός του Ρουσσώ αποκαλύπτεται[όχι σε αυτόν προσωπικά...]μόνο όταν διαπιστώνει,μετά τις προσπάθειες του για την κοινωνική αρμονία...όλων με όλους,ότι το μοίρασμα του εαυτού μας στους άλλους ανθρώπους επιφέρει έναν συμβιβασμό που δεν ωφελεί ούτε εμάς ούτε και τους άλλους,τότε και μόνο τότε αποφαίνεται,στον ''Αιμίλιο''του,ότι:η κάθε αφοσίωση είναι ένα σημάδι ανεπάρκειας.Ο καθένας απο εμάς πρέπει να μη χρειάζεται τους άλλους ανθρώπους...
Απο αγάπη προξένησα τον μεγαλύτερο πόνο,τώρα υποκύπτω στον πόνο που ο ίδιος προξένησα,ομολογεί με περισσή ειλικρίνεια ο Ζαρατούστρα...
- Για πολύ καιρό πρόβαλλα μια αντίσταση,τόσο βίαιη,όσο κι άκαρπη.Οντας δίχως θάρρος,δίχως ευστροφία,χωρίς πονηριά και σύνεση,όντας έτσι ειλικρινής,ανοιχτός,ανυπόμονος και παρορμητικός,δεν έκανα τίποτ'άλλο παρά να φθείρω μόνο τον εαυτό μου...Αλλά συνειδητοποιώντας τελικά πως όλες μου οι προσπάθειες ήταν μάταιες κι ότι το αυτομαρτύριο μου δεν θα'χε τέλος,ακολούθησα τη μοναδική πορεία που μου απόμενε,-να υποταχτώ δηλαδή στη μοίρα μου και να πάψω ν'αγωνίζομαι ενάντια στο αναπόφευκτο.Αυτή η υποταγή μου πρόσφερε μέσα απ'όλες τις δοκιμασίες μου την πνευματική γαλήνη...
Απο τότε που άρχισα να διαβλέπω τη συνωμοσία σ'όλες τις διακλαδώσεις της,έχασα για πάντα κάθε διάθεση να μεταλλάξω την ιδέα του λαού για μένα,στη διάρκεια της ζωής μου.Στην πραγματικότητα,μια τέτοια αλλαγή θα είναι στο μέλλον ανώφελη για μένα μια και δεν θα μπορεί πια να είναι αμοιβαία.Οι συνάνθρωποι μου μπορεί να ξαναγυρίσουν σε μένα αλλά δεν θα είμαι πια εκεί για να τους συναντήσω.Είναι τέτοια η περιφρόνηση κι η αδικία που μου έχουν εμπνεύσει,ώστε θα έβρισκα τη συντροφιά τους ανυπόφορη και πληκτική.Οτι κι αν κάνουν οι σύγχρονοι μου θα είναι σαν ένα τίποτα στα μάτια μου.
...αλλά πάντα εξακολουθώ να υπολογίζω στο μέλλον και να ελπίζω ότι μια καλύτερη γενιά θα με έβλεπε έτσι όπως πραγματικά είμαι.Αυτή ήταν η ελπίδα που μ'έκανε να γράψω τους''Διαλόγους''.Αλλά ακόμη κι αν πρόβαλλα τα όνειρα μου στο μέλλον,δεν έπαψαν λιγότερο να με κάνουν ένα παίγνιο στα χέρια των σημερινών ανθρώπων
...Φήμες έλεγαν ότι άρχισαν έναν έρανο για να τυπώσουν τα όποια χειρόγραφα θα έβρισκαν στο διαμέρισμα μου.Αυτό μου απόδειξε ότι είχαν μια συλλογή απο ειδικά κατασκευασμένα έργα,έτοιμα να τ'αποδώσουν σε μένα μόλις θα πέθαινα.Η μοίρα της φήμης μου είχε κριθεί προκαταβολικά απο τις συγκεντρωτικές προσπάθειες της σημερινής γενιάς,δεν είχα καμιά πιθανότητα να παραδώσω τίποτα το πολύτιμο στις μελλοντικές εποχές[έχει ήδη συγγράψει κι έχουν ήδη κυκλοφορήσει,κάνοντας τον γνωστό,το''κοινωνικό συμβόλαιο''και τον''Αιμίλιο''...]
...ένα πλήθος απο λεπτομερειακές παρατηρήσεις,τόσο στο παρόν όσο και στο παρελθόν μου,μου έδινε το δικαίωμα να επιβεβαιώσω ότι ήταν Θεϊκή διαταγή τα σχέδια τους να στεφθούν με απόλυτη επιτυχία.Δεν έπρεπε ν'αντιμετωπίζω πια αυτή τη συνωμοσία απλά σαν καρπό της ανθρώπινης κακίας.Η ιδέα αυτή που έμοιαζε ίσως σκληρή κι ανυπόφορη μου έφερε κάποια παρηγοριά,ηρεμία κι υποταγή.Η υποταγή μου δεν είναι ίσως τόσο απαλλαγμένη απο κάποιον εγωισμό,αλλά η καταγωγή της δεν είναι λιγότερο αγνή και πιστεύω ότι είναι αντάξια για την τέλεια Υπαρξη που πάντα λάτρευα.Ας αφήσουμε λοιπόν τους ανθρώπους και τη μοίρα να κάνουν ότι χειρότερο μπορούν.Πρέπει να μάθουμε να υποφέρουμε σιωπηλά,και το κάθε τι θα βρει τη σωστή του θέση στο τέλος,έτσι που αργά ή γρήγορα θα'ρθει κι η δικιά μου η σειρά.
...Αν έχω μάθει να γνωρίζω τους ανθρώπους καλύτερα,το πέτυχα μόνο για να νιώσω πιο έντονα την εξαθλίωση που σ'αυτήν με έχουν βυθίσει,ενώ αυτή η γνώση δεν με βοήθησε ν'αποφύγω ούτε μια απ'τις παγίδες τους,που τις έβλεπα γυμνές μπροστά μου.Η υποταγή είναι ο μοναδικός δρόμος για μένα
...ένα τόσο δυστυχισμένο πεπρωμένο σαν το δικό μου,αφήνει ελάχιστες ελπίδες ότι μπορείς να κάνεις μια πραγματικά καλή πράξη,που να είναι τόσο σωστά επιλεγμένη,όσο και χρήσιμη.Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον εκείνων που ελέγχουν τη μοίρα μου,ήταν να μου δίνουν ευκαιρίες για ενάρετη συμπεριφορά μόνο και μόνο σαν ένα δόλωμα για να με παγιδέψουν.Το μόνο καλό που είναι έτσι μέσα στις δυνατότητες μου,είναι να παρεμποδιστώ απο τη δράση...
...μπορούσα να είμαι ευτυχισμένος μόνο μέσα απο την ευτυχία όλων,ενώ η καρδιά μου δεν συγκινιόταν ποτέ απο την ιδέα μιας ιδιωτικής ευτυχίας,μέχρι που είδα τ'αδέλφια μου να επιδιώκουν της ευτυχία τους μέσα απο τη δική μου δυστυχία.Για να μη τους μισήσω λοιπόν,δεν είχα άλλη εκλογή παρά να φύγω μακριά απ'αυτούς.
Δεν τους μισεί,τους περιφρονεί-ούτε και,σαν μνησίκακος,τους κρατάει κακία.Αν και τα όρια μεταξύ μίσους και περιφρόνησης είναι πολύ λεπτά[το μίσος είναι ενεργητική στάση-ή...αντενεργετική,εαν ειδωθεί απο τη μεριά της εκδίκησης που ανταποδίδει παίρνοντας ως ερέθισμα τη πρώτη δράση κάποιου έτερου εναντίον της-κι η περιφρόνηση παθητική στάση,χωρίς όμως να είναι και δυσεξάλειπτο στον αποδέκτη της το αίσθημα της δυσανεξίας που προκαλείται απο την αδιαφορία που αντιπροσωπεύει η περιφρόνηση,μια αδιαφορία που είναι ένας εναλλακτικός δρόμος για να πληγώνεις εξίσου το ίδιο],πάντα διακρίνεται μια αντιστροφή που παραπέμπει σε μια σχέση συμπληρωματικότητας:Μισώ αυτούς που κάνουν σ'εμένα προσωπικά κακό[χωρίς''να τους έχω πειράξει''] κι έναντι αυτού υιοθετώ μια αμυντική στάση,αφού δεν μπορώ ν'αποφύγω τις συνέπειες της αλληλοεπιδραστικής σχέσης μαζί τους.Εαν δεν μπορώ ν'αμυνθώ,παθητικά αποσύρομαι.Μέσα απ'αυτή την απαθή στάση αναδύεται η περιφρόνηση[που έχει πάντα ως βάση της τη περηφάνεια-εγωισμό],που δεν είναι τίποτ'άλλο απο μια μεταμφιεσμένη μνησικακία.
Περιγράφοντας τις συνέπειες πάνω στον εαυτό του απο την ευκολοπιστία της αγαθότητας του στα νεανικά του χρόνια,ο Ρουσσώ προσπαθεί ν'αποκηρύξει το μίσος,λόγω της απέχθειας που νιώθει για όσους τον εκμεταλλεύτηκαν,μετατρέποντας σε λύπηση για την κατάσταση αυτών που τον επιβουλεύονται,ώστε να βρεθεί αξιακά πάνω απ'αυτούς για να μπορέσει να επικαλεστεί,συνταιριασμένα με τη λύπηση,την περιφρόνηση.
Ισως η περηφάνεια έχει παίξει ένα ρόλο σ'αυτές τις κρίσεις.Νιώθω πολύ πιο πάνω απ'αυτούς για να τους μισώ.Μπορεί να προκαλούν τη περιφρόνηση μου,αλλά ποτέ το μίσος μου.Στην πραγματικότητα,αγαπώ πολύ τον εαυτό μου για να μπορώ να μισήσω τον όποιο άνθρωπο.Αν το κάνω αυτό είναι σαν να περιορίζω τα όρια μου και την ίδια μου την ύπαρξη.Θα προτιμούσα να φύγω μάλλον μακριά απ'αυτούς,παρά να τους μισώ.
ή όπως το έγραφε στον πρώτο περίπατο των ονειροπολήσεων του:δεν είχε άλλη εκλογή[η αδυναμία του υπαγόρευε την μη αντίδραση,άρα και την εκδίκηση].Η μοναδική πορεία που του απόμενε απέναντι στο ''αναπόφευκτο''[του εαυτού-χαρακτήρα του].Εξαναγκασμός δηλαδή,κάτι που δεν θα...τους το συγχωρήσει ποτέ[όσο κι αν αποκηρύχνει την μνησικακία]:Οποια αλλαγή κι αν κάνουν απέναντι του θα είναι ανώφελη,αφού δεν θα είναι αμοιβαία...
Για τη φύση της μνησικακίας,γράφει ο Νίτσε[εδράζοντας την πεποίθηση του εκ του ιδίου΅,και πιο συγκεκριμένα της φυσικής αρρώστιας του σώματος του,που την προέκτεινε στην αρρώστια του φύσει παρακμιακού-άρρωστου στο πνεύμα]:
Αν είναι άξιο μομφής εκείνο που μπορεί να κάνεις σε κατάσταση αρρώστιας κι αδυναμίας,είναι ότι στη διάρκεια αυτής της κατάστασης το αληθινό ένστικτο της θεραπείας,δηλαδή το επιθετικό κι αμυντικό που ενυπάρχει στον άνθρωπο,εξασθενίζει σε μεγάλο βαθμό.Ο άρρωστος δεν έχει τη δυνατότητα ν'απαλλαγεί απο τίποτε.Ολα σε πληγώνουν.Οι άνθρωποι και τα πράγματα αλληλοπροσεγγίζονται με μια επικίνδυνη επιμονή,οι βιωμένες εμπειρίες αγγίζουν βαθιά,η θύμηση είναι μια ομπυασμένη πληγή.Να'σαι άρρωστος είναι κιόλας μια μορφή μνησικακίας.Ενάντια σε όλους,ο άρρωστος δεν έχει παρά ένα μόνο δυνατό φάρμακο-το ονομάζω ρούσικη μοιρολατρία-,αυτή τη μοιρολατρία χωρίς εξέγερση που κάνει τον ρώσο στρατιώτη να ξαπλώνει μέσα στα χιόνια,όταν βρίσκει την εκστρατεία πολύ σκληρή.Να μην καταπίνει κανείς τίποτε πια,ούτε στην κυριολεξία,ούτε μεταφορικά-να μην αντιδρά καθόλου...
Η βαθιά αιτία της μοιρολατρίας αυτής,που δεν είναι πάντοτε το θάρρος του θανάτου,αλλά πολύ πιο συχνά,η διαφύλαξη της ζωής,κάτω απο περιστάσεις θανάσιμα επικίνδυνες,είναι η αναγωγή των οργανικών λειτουργιών,η επιβράδυνση τους,ένα είδος χειμέριας νάρκης.
Και τίποτε δεν σε φθείρει πιο γρήγορα απο τις αναταραχές της μνησικακίας.Η εναντίωση,η αρρωστιάρικη υπερευαισθησία,η αδυναμία εκδίκησης,η ζηλοτυπία,η δίψα εκδίκησης-να σίγουρα για τον εξαντλημένο άνθρωπο ο πιο βλαβερός τρόπος αντίδρασης.
Για τον άρρωστο,η μνησικακία,καθ'αυτή,είναι ''το απαγορευμένο πράγμα''-είναι γι'αυτόν το απόλυτο κακό.Είναι επίσης δυστυχώς και μια φυσική του ροπή.
Και πως αντιδράς στις αδικίες εναντίον σου,όταν,αφού δεν αναγνωρίζεις ίσα δικαιώματα σε όλους,θα πρέπει και να μην αναγνωρίζεις το ίδιο δικαίωμα σε όλους ώστε να είναι άξιοι για εχθροί σου;[και συνακόλουθα να πρέπει να προσδοκάς και δικαίωση έναντι του ανόμοιου σου]Και λίγη...ευτέλεια,αντί της παθητικής σιωπής,συνίσταται:
Οπως κάθε άνθρωπος που ποτέ δεν έζησε ανάμεσα σε ομοίους του,και που σ'αυτόν η ιδέα αντιποίνων είναι το ίδιο ακατανόητη όσο κι εκείνη των ''ίσων δικαιωμάτων'',απαγορεύω στον εαυτό μου,στην περίπτωση που μου έκαναν κάποια ελαφριά αδικία ή μια πολύ μεγάλη απρέπεια,κάθε μέτρο προστασίας κι ακόμη,όπως είναι σωστό,κάθε υπεράσπιση,κάθε δικαίωση.Τα αντίποινα μου συνίστανται στο να φροντίσω ν'ακολουθήσει,όσο το δυνατόν πιο γρήγορα την απρέπεια,μια πονηριά.Αυτός ίσως είναι ένας τρόπος να προλάβεις την επανάληψη.Για να πάρετε μια εικόνα,στέλνω ένα βάζο με γλυκό για ν'απαλλαγώ απο μια ιστορία που αρχίζει να μου δίνει στα νεύρα...
Οταν κάποιος μου κάνει κακό,έχω τον τρόπο μου να το ανταποδώσω.Βρίσκω πάντα,γρήγορα ή αργά,μια ευκαιρία για να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου στον ''κακοποιό''[και συχνά μάλιστα για την κακή του πράξη],-ή για να του ζητήσω κάτι,που σε μερικές περιπτώσεις υποχρεώνει περισσότερο απο το να δώσεις...Μου φαίνεται επίσης πως ακόμη και τα πιο πρόστυχα λόγια και γράμματα,έχουν κάτι πιο εξευγενισμένο,πιο τίμιο,απο τη σιωπή.Απο εκείνους που σωπαίνουν,λείπει σχεδόν πάντα η λεπτότητα κι η ευγένεια της καρδιάς.Η σιωπή τους,είναι ένα τεκμήριο εναντίον τους.Το να καταπίνει κανείς το πείσμα του,προσδίδει αναγκαστικά κακό χαρακτήρα-κι αυτό μάλιστα,βλάπτει το στομάχι.Ολοι όσοι σωπαίνουν πάσχουν απο δυσπεψία.Οπως βλέπετε,δεν θα'θελα να υποτιμούν την ευτέλεια,αυτή είναι σε μια πρώτη θεώρηση,η πιο ανθρώπινη μορφή της αντίρρησης,και,μέσα στη γενική σύγχρονη πλαδαρότητα,μια απο τις πρώτες μας αρετές.Οταν είναι κανείς αρκετά πλούσιος γι'αυτό,κάτι τέτοιο ίσως να είναι μια ευτυχία το να έχει άδικο.
...έμαθα απο την ίδια μου την εμπειρία ότι ο δρόμος προς την αληθινή ευτυχία βρίσκεται μέσα μας κι ότι δεν είναι μέσα στις δυνατότητες των ανθρώπων να κάνουν κάποιον αληθινά δυστυχισμένο,απο τη στιγμή που αυτός έχει αποφασίσει να είναι ευτυχισμένος.
Μπορούν όμως να τον κάνουν...να τους χρωστάει και χάρη γι'αυτό που ανακάλυψε εξαιτίας τους:
...οι στιγμές έξαρσης κι έκστασης που καμιά φορά δοκίμαζα στη διάρκεια των μοναχικών περιπάτων μου,ήταν χαρές που τις χρωστούσα στους διώκτες μου.Χωρίς αυτούς δεν θα είχα ποτέ γνωρίσει τους θησαυρούς που βρίσκονταν μέσα μου
....ότι κι αν μου συμβεί δεν με νοιάζει,κι αυτή η αδιαφορία δεν είναι έργο της δικής μου σοφίας,είναι των εχθρών μου και με ανταμοίβει για τα κακά που μου έκαναν.
Ζητά μόνο να προσφέρει,ποτέ να δέχεται,κι η σπατάλη εκ της ευμένως προκλητής απο τον ίδιο ζήτησης,τροχοπεδεί την χρηστότητα του.Το μόνο που του μένει είναι να θάλλει η μονοτροπία του, προς δικαίωση της αδυναμίας:
...Μόνος και παραμελημένος,μπορούσα να νιώσω την προσέγγιση της πρώτης παγωνιάς κι η φαντασία μου που έγερνε προς τη δύση της,δεν γέμιζε πια τη μοναξιά μου με πλάσματα που διαμορφώνονταν σύμφωνα με τους πόθους της καρδιάς μου.Αναστενάζοντας,είπα στον εαυτό μου:τι έχω κάνει σ'αυτόν τον κόσμο;Δημιουργήθηκα για να ζήσω και πεθαίνω δίχως να'χω ζήσει.Τουλάχιστον,δεν έχω σε τίποτα φταίξει.Ακόμη κι αν δεν μπορώ να προσφέρω σ'αυτόν που μ'έφτιαξε τα καλά έργα που είχα την πρόθεση να ολοκληρώσω,μπορώ τουλάχιστον να τον πληρώσω με τη συνεισφορά των απογοητευμένων μου καλών προθέσεων και με μια υπομονή που στάθηκε η απόδειξη ενάντια στην περιφρόνηση του ανθρώπινου γένους.- Αν κάτεχα το δαχτυλίδι του Γύγη θα μ'έκανε ανεξάρτητο απ'όλους τους ανθρώπους και θα τους έκανε να εξαρτιούνται αυτοί απο μένα.Συχνά αναρωτήθηκα στις ονειροπολήσεις μου,πως θα έπρεπε να χρησιμοποιήσω αυτό το δαχτυλίδι,γιατί σε τέτοιες περιπτώσεις η δύναμη πρέπει ν'ακολουθείται στενά απο τον πειρασμό να την εκμεταλλευτείς.Οντας ικανός να χορτάσω την όποια επιθυμία μου,ικανός να κάνω το κάθε τι,χωρίς να με ξεγελάσει κανένας,-τι ακριβώς θα επιθυμούσα το πιο πολύ;Ενα πράγμα μόνο:να δω όλους τους ανθρώπους ευχαριστημένους.
Μαγικές ιδιότητες αποκτημένες απο ένα δαχτυλίδι:Μόνο έτσι ο Ρουσσώ,φαντασιόπληκτα ομολογεί,ότι θα μπορούσε να διακρίνει το εσώτερο ποιόν των ανθρώπων που συναναστρέφεται,ώστε να μην τον ξεγελάσουν-η υποψία ότι ξεγελά ο ίδιος τον εαυτό του,όχι με την έννοια της παραδοχής εκ μέρους του για το πόσο ξεγελάστηκε απο τις αγαθές προθέσεις και διαθέσεις του,αλλά με το ανέφικτο της γενικής ευτυχίας όπως αυτός την είχε ορίσει,του γεννιέται,πάλι,μόνο εν σχέσει με τις πιθανές συνέπειες στον εαυτό του-όχι στους άλλους,γι'αυτούς είναι σίγουρος ότι θα τους έκανε ευτυχισμένους,αρκεί ο ίδιος να στεκόταν στο ύψος του δακτυλιδιού:Θα μπορούσα να είμαι σίγουρος ότι η δύναμη του δαχτυλιδιού δεν θα χρησιμοποιηθεί καταχρηστικά απο τον εαυτό μου γι'άλλο σκοπό;Αυτή θα ήταν η καταστροφή...του,κι όχι,καμιά καταστροφή δεν διαβλέπει για τους άλλους,εφόσον εφάρμοζε συνετά αυτή την επίκτητη υπερφυσική δύναμη,η οποία είναι κι η μόνη δυνατή δυνατότητα[αλλά στη σφαίρα του...απίθανου]που θα τον έκανε να δει τους ανθρώπους όπως είναι εντός της φύσης τους,κι όχι όπως τους έντυνε με τις δικές του προδιαθέσεις και προκαταλήψεις,μη μπορώντας στον πραγματικό κόσμο ν'αποφύγει το ''ξεγέλασμα''.Μόνο μ'ένα δαχτυλίδι θα ξεπερνούσε αυτή την αδυναμία του,αλλά και πάλι αυτή η μεταφυσική δύναμη του γεννά δυσπιστία,καθότι θα ήταν ανώτερος απ'όλους τους άλλους.Δεν είναι πλασμένος ούτε για την υψίπεδη ατμόσφαιρα που υποτίθεται ότι κατοικεί,αντιπαραβάλλοντας τον καλό εαυτό του εν σχέσει με το πλήθος των άλλων.
...πάντα αντικειμενικά δίκαιος κι ακλόνητα καλός,θα είχα προφυλαχτεί το ίδιο τόσο απο την τυφλή εμπιστοσύνη,όσο κι απο το δίχως οίκτο μίσος,επειδή,βλέποντας τους ανθρώπους έτσι όπως είναι και διαβάζοντας τις εσώτερες σκέψεις τους χωρίς δυσκολία,θα είχα ανακαλύψει μερικούς που θα ήταν αρκετά συμπαθητικοί,ώστε ν'αξίζουν την αφοσίωση μου κι ελάχιστους που θα ήταν μισητοί ώστε ν'αξίζουν το μίσος μου,κι ακόμη εξαιτίας της κακίας τους θα μ'έκαναν να νιώθω λύπη γι'αυτούς,μέσα απο τη σίγουρη γνώση για το κακό που έκαναν στον εαυτό τους,προσπαθώντας να βλάψουν τους άλλους.
από οίκτο για τους άλλους,τους ελεήμονες,ο Ρουσσώ τους πρόσφερε τη βοήθεια που ζητούσαν,απο μίσος δίχως οίκτο πρόσφερε και στους κακούς-εχθρούς του,πάλι αυτό ακριβώς που εκείνοι ήθελαν:να μη τους λυπούνται,όπως κι αυτοί δεν ήταν οικτήρμονες,αλλά να τους αντιπαθούν,όπως κι εκείνοι μισούσαν.Προσπαθεί μέσα του να ισορροπήσει τη φυσική του ροπή της συμπόνοιας για τους άλλους[που,πιστό αντίγραφο της,φωτοτυπεί ανανακλαστικά κι ετερόπλευρα το μίσος για όσους δεν αισθάνονται σαν κι αυτήν],αυτή κατ'ουσίαν είναι η δύναμη που ξορκίζει,η δύναμη που δημιουργεί εξαρτήσεις-κι όχι μόνο απο την μεριά αυτού που δέχεται τη βοήθεια[αλλά και συγχύσεις,καθώς προστρέχει για βοήθεια σε ανθρώπους που δεν την αξίζουν,αφήνοντας τους πραγματικά έχοντες ανάγκη σε δεύτερο πλάνο].Πως,η αγαθή φύση του Ρουσσώ που ευφραίνεται μόνο υπό την προϋπόθεση ότι όλοι είναι ευτυχισμένοι,αλλά και κατέχοντας την υπερφυσική δύναμη του δαχτυλιδιού,θ'άφηνε κάποιους εκτός προσφοράς;
...θα ήταν σαν να έδειχνα μεγάλη άγνοια για την ανθρώπινη φύση και για τον εαυτό μου,αν παινευόμουν ότι μια τέτοια δυνατότητα δεν θα με ξεστράτιζε,ή ότι η λογική θα με σταματούσε σ'αυτόν τον προς τα κάτω δρόμο.Θα μπορούσα να ήμουν σίγουρος για τον εαυτό μου απο κάθε άλλη άποψη,αλλά αυτή θα ήταν η καταστροφή μου.
Ο άνθρωπος που η δύναμη του τον τοποθετεί πάνω απο την ανθρωπότητα,πρέπει κι ο ίδιος να είναι πάνω απ'όλες τις ανθρώπινες αδυναμίες,γιατί αλλιώς αυτή η υπερβολική δύναμη θα του χρησιμέψει μόνο για να τον βυθίσει πιο χαμηλά απο τους συνανθρώπους του,και χαμηλότερα απ'όσο θα ήταν αν έμενε ίσος τους.
Κάτι απ'τη μαγεία του δακτυλιδιού μοιράζεται κι ο Ζαρατούστρα του Νίτσε:μια ατμόσφαιρα υψιπέδων,για την οποία όμως ο ίδιος ο Νίτσε δεν έχει καμιά αμφιβολία ότι κατοικείται απο ελάχιστους,η πρόσβαση για τους πολλούς είναι αδιαπέραστη.Η μοναξιά του επέρχεται σαν ένα επιθυμητό επιστέγασμα,που όπως και με τον Ρουσσώ,μεν έχει να κάνει με το ποιοι είναι σε σχέση με τον εαυτό μου οι υπόλοιποι άλλοι,αλλά σε αντίθεση με τον Ρουσσώ,ο ρόλος του υπέρτατου κριτή και διαιρέτη που αναλαμβάνει να παίξει ο Νίτσε,δεν καταριέται τους άλλους,αναγνωρίζει στη στάση της θεληματικά δικής του απομάκρυνσης τη δικαίωση του σεναρίου του ρόλου του,ο οποίος χωρίς αυτή την αποστασιοποίηση θ'αναιρούσε το σκοπό της.Ο Ρουσσώ τον αναιρεί,μη ευλογώντας την απέχθεια που προκαλεί ο ρόλος του.Τέτοιοι ρόλοι είναι για λίγους θεατές,ειδάλλως...δεν θα ήσουν άνισος,δεν θα ενείχες διαφοροποιητικά αυτό ακριβώς που διεκδικείς πεισματικά πρωτίστως στον εαυτό σου
Η πρόθεση μου να βελτιώσω την ανθρωπότητα θα ήταν το τελευταίο πράγμα απ'όσα θα μου περνούσε απ'το μυαλό να υποσχεθώ.
...κάτι τέτοια πράγματα δεν αγγίζουν παρά μονάχα τ'αυτιά της ελίτ των εκλεκτών.Εδώ είναι ένα προνόμιο που σαν κι αυτό άλλο δεν υπάρχει,να'ναι κανείς ακροατής.Δεν είναι δοσμένο σ'όλο τον κόσμο να'χει τα αυτιά που απαιτεί ο Ζαρατούστρα.Μα όλα τούτα δεν σημαίνουν πως ο Ζαρατούστρα είναι ένας γητευτής που προσπαθεί να σε πλανέψει;Τι έλεγε λοιπόν ο ίδιος όταν ξαναγύρισε για πρώτη φορά στη μοναξιά του;Ακριβώς το αντίθετο απο εκείνο που θα'λεγε σε μια τέτοια περίσταση ένας''σοφός'',ένας ''άγιος'',ένας ''σωτήρας του κόσμου'' ή κανένας άλλος παρακμιακός...Και δεν μιλάει μόνο διαφορετικά,είναι επίσης και διαφορετικός...
''Μόνος πηγαίνω τώρα,μαθητές μου!Κι εσείς το ίδιο,το δρόμο σας τραβήξτε,και μόνοι!Εγώ το θέλω.Μακρύνετε απο εμένα και φυλαχτείτε απο τον Ζαρατούστρα!Κι ακόμη καλύτερα:ντραπείτε γι'αυτόν!Μπορεί και να σας έχει ξεγελάσει...''
Η σιγουριά για τον εαυτό του θα ήταν καταστροφή για τους άλλους,όχι για τον εαυτό του.Οχι μόνο για τον εαυτό του,αλλά και για όσους ομονοούσαν μ'αυτόν,γιατί θα καταστρέφαν έτσι τους εχθρούς τους,τη πρώτιστη αιτία της διαφοροποίησης κάθε εαυτού.
''Ο άνθρωπος της γνώσης δεν περιορίζεται μονάχα στο ν'αγαπά τους εχθρούς του,χρέος έχει επίσης να ξέρει τους φίλους του να μισεί''
- ...απο τη στιγμή που έγινα γνωστός για τα γραφτά μου,-πολύ σοβαρό λάθος απο μέρους μου,αναμφίβολα-,έγινα ο γενικός προμηθευτής κι όλων όσων βρίσκονταν σε ανάγκη,ή εκείνων που ισχυρίζονταν ότι έχουν ανάγκη,όλων αυτών των τυχάρπαστων που έψαχναν για χαζούς,κι όλων αυτών που χρησιμοποιούσαν το πρόσχημα της μεγάλης επιρροής που ισχυρίζονταν ότι έχω,για να καταφέρουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο να μ'εκμεταλλευτούν.Τότε ήταν που έφτασα στο σημείο να δω ότι όλες οι φυσικές μας παρορμήσεις,συμπεριλαμβανομένης και της ίδιας της καλοσύνης,μπορούν ν'αλλάξουν το χαρακτήρα τους όταν τις εισάγουμε στη κοινωνία και τις ακολουθούμε απερίσκεπτα κι ασύνετα,και μπορούν συχνά να γίνουν το ίδιο βλαβερές,όσο ήταν ωφέλιμες προηγούμενα.
Πολλές σκληρές εμπειρίες αυτού του είδους προοδευτικά αλλοίωσαν τις αρχικές μου κλίσεις,ή μάλλον τελικά τις τοποθέτησαν μέσα στα σωστά τους όρια και με δίδαξαν ν'ακολουθώ την τάση μου για καλές πράξεις λιγότερο τυφλά,όταν το κάθε τι που έκανα χρησίμευε στη διαφθορά των άλλων.Εφτασα στο σημείο να δω ότι το να νιώθεις ευχαρίστηση για τις καλές σου πράξεις,σήμαινε να δρας ελεύθερα και χωρίς καταναγκασμό,κι ότι απο τη στιγμή που μια χάρη που θα έκανα γινόταν καθήκον για μένα,έχανα την όποια ευχαρίστηση μου πρόσφερε.
...βαραίνει λιγότερο στη συνείδηση το να κάνεις το καλό,παρά να βλέπεις ευτυχισμένα πρόσωπα.Οταν δεν βλέπω την ευχαρίστηση που προσφέρω,χάνω τη μισή απο την ικανοποίηση μου.Πραγματικά είναι μια αφιλόκερδη ευχαρίστηση,ανεξάρτητα απο το ρόλο που παίζω σ'αυτήν,γιατί πάντα γοητευόμουνα απο την ευχαρίστηση να βλέπω χαρούμενα πρόσωπα
Στην αρετή των φυσικών του κλίσεων δεν βλέπει το ''καθήκον''που του προσφέρει ευχαρίστηση.Το να βοηθάει διακρίνοντας αυτούς που έχουν πραγματική ανάγκη,βαφτίζεται ''καθήκον'' που τον χαλιναγωγεί:Για να μην υποταχτεί,καταλήγει στην αποδοχή έναντι ότι τον απειλεί
Απο τη στιγμή που το καθήκον μου θα ερχόταν σε σύγκρουση με τα όσα παρακινούσε η καρδιά μου,η νίκη σπάνια θα ήταν με τη μεριά του πρώτου,εκτός κι αν υποχρεωνόμουνα ν'απόσχω απο κάθε δράση.Στις τέτοιες περιπτώσεις θα κατανικούσα γενικά τις κλίσεις μου αλλά θα το θεωρούσα αδύνατο να πάρω την όποια πιθανή δράση ενάντια στις φυσικές μου διαθέσεις.Είτε η εντολή έρχεται απο άλλους ανθρώπους,απο το καθήκον ή την αναγκαιότητα,όταν η καρδιά μου είναι σιωπηλή,δεν μπορώ να υπακούσω.Βλέπω το κακό που μ'απειλεί και το αφήνω μάλλον να συμβεί παρά ν'αναγκάσω τον εαυτό μου να το παρεμποδίσει.
Αλλά και να συντύχει η ταύτιση καθήκοντος και φυσικής του κλίσης,πάλι...δεν-μια λύση ίσως να έβρισκε στο να βοηθούσε...ανθρώπους που έχουν λιγότερο ανάγκη,ώστε να μη του ζητούν επαναλαμβανόμενα.Ζητά απο την αρχική αιτία της καλοσυνάτης πράξης του να έχει κι ένα αντίστοιχο οριστικό[από οίκτο για τον ευεργέτη] αποτέλεσμα στον ευεργετηθέντα:Να του επιστρέψει δηλαδή πίσω την ικανοποίηση που κυοφορεί για κίνητρο η αρχική αιτία, με το να πάει ο ευεργετηθέντας κόντρα όχι στη θέληση του,αλλά στην ανάγκη του για ελεημοσύνη που υπερκεράζει,λόγω ακριβώς της αδυναμίας του,την όποια θέληση:Το καλό ενάντια στη θέληση μου,είναι αδυναμία,ομολογεί.[ύστερα απο τόσες πολλές κακότυχες εμπειρίες έχω μάθει να προβλέπω τις συνέπειες απο το ν'ακολουθώ τις άμεσες κλίσεις μου,και συχνά απέχω απο μια καλή πράξη που ήμουνα ικανός κι αγωνιούσα να κάνω,απο φόβο για την υποδούλωση του εαυτού μου αν την εκτελούσα ασυλλόγιστα].
Οταν η υποχρέωση ταυτίζεται με την ίδια μου την επιθυμία,αυτό είναι ικανό για να τα συνδυάσω αυτά τα δυο και να τα μετατρέψω σε απροθυμία,ή ακόμη και σε απέχθεια,αν η υποχρέωση είναι πολύ πιεστική.Αυτό είναι που καθιστά τις καλές πράξεις βαρετές,όταν τις απαιτούν απο μένα,έστω κι αν τις έκανα με δική μου παραδοχή,κι όταν δεν μου ζητηθούν.
Μια καθαρά θεληματική πράξη είναι σίγουρα κάτι που μ'αρέσει να κάνω.Αλλά όταν ο αποδέχτης τη χρησιμοποιεί σαν διεκδίκηση για πιο πέρα εύνοιες κι ανταμοιβές απο εμένα και με μισεί εαν αρνηθώ,όταν επιμένει να με καταστήσει μόνιμο ευεργέτη του,ακριβώς επειδή αρχικά ένιωσα ευχαρίστηση να τον βοηθήσω,τότε η καλοσύνη μου γίνεται βαρετή κι η ευχαρίστηση εξαφανίζεται.Αν προσφέρω,αυτό το κάνω απο αδυναμία και ψευτοντροπή,αλλά δεν βάζω καθόλου την καρδιά μου σ'αυτό,κι αντί να νιώθω ευχαριστημένος με τον εαυτό μου,κατηγορώ τον εαυτό μου ,μέσα μου,επειδή έκανε το καλό ενάντια στη θέληση μου.
...ένα πλάσμα τυπικά νοσηρό δεν μπορεί ποτέ να γίνει υγιές κι ακόμη λιγότερο ν'αποδώσει στον εαυτό του υγεία.
...κατά βάθος πως αναγνωρίζεται η φυσική επανασύσταση;Απο τ'ότι στο ανασχηματισμένο άτομο δεν του αρέσει παρά μόνο ότι του κάνει καλό.Η ευχαρίστηση του,η επιθυμία του σταματάνε μόλις ξεπεραστεί το μέτρο που του ταιριάζει.Επινοεί φάρμακα ενάντια σε ότι του είναι βλαβερό,στρέφει προς όφελος του τις συμπτωματικές κακοτυχίες:ότι δεν τον οδηγεί στο χαμό,του δίνει δυνάμεις.Απο ένστικτο,ότι βλέπει,ακούει και βιώνει,σωριάζει το κεφάλαιο του:είναι μια αρχή επιλογής,διαγράφει πολλά πράγματα.
...αν σχετικά με μένα έχουν διαπραχθεί περισσότερες απο μια μεγάλες και μικρές κακές πράξεις,η αιτία δεν πρέπει να ζητηθεί στην''θέληση'' κι ακόμη λιγότερο στη ''κακή θέληση''.Το αντίθετο,θα μπορούσα μάλλον να παραπονεθώ για την ''καλή θέληση'' που,περισσότερες απο μια φορά,χρησιμοποιήθηκε στη ζωή μου σαν πρόσχημα για να παιχτούν σε βάρος μου άσχημα παιχνίδια.Οι εμπειρίες μου δίνουν το δικαίωμα να δυσπιστώ συστηματικά για τις''αφιλοκερδείς''παρορμήσεις και τη κάθε λογής ''αγάπη προς τον πλησίον'',πάντα έτοιμης να επέμβει με λόγια και πράξεις.
Στα δικά μου μάτια,εκεί βρίσκεται η κατ'εξοχήν αδυναμία,το παράδειγμα μάλιστα της ανικανότητας αντίστασης στις παρορμήσεις-δεν υπάρχει παρά μόνο στους παρακμιακούς,όπου ο οίκτος λογαριάζεται σαν μια αρετή.Εκείνο που γι'αυτό εγώ κατηγορώ τις σπλαχνικές ψυχές,είναι ότι εύκολα χάνουν κάθε αιδημοσύνη,κάθε λεπτότητα,κάθε σεβασμό των αποστάσεων.Είναι ότι με χέρια συμπονετικά μπορούν να δημιουργήσουν ένα ιδιαίτερα καταστροφικό αποτέλεσμα όταν επεμβαίνουν σε μια πληγωμένη μοναξιά,και στο προνόμιο ενός συντριπτικού σφάλματος.
- ...καθιστώντας με οι εχθροί μου αναίσθητο απέναντι στα βάσανα,μου έκανα περισσότερο καλό απ'αυτό που μου στέρησαν με τα χτυπήματα τους.Αν δεν τα είχα νιώσει όλα αυτά,μπορεί ακόμη να φοβόμουν,αλλά τώρα που τα έχω δεχτεί δεν έχω πια κανένα λόγο να φοβάμαι.
Τώρα,στο παρόν του,δηλαδή στα γεράματα.Κι όλα αυτά παντού και πάντα απο τη μεριά του αμυνόμενου.Τότε,στα νιάτα του ο Ρουσσώ,είχε τον πραγματικό λόγο να φοβάται,όταν συγχρωτιζόταν με άλλους ανθρώπους,τότε που δεν ήταν ερημίτης,όπως τώρα στα γεράματα:
...εκτός απο τις σύντομες στιγμές όπου τ'αντικείμενα γύρω μου μου θυμίζουν τις πιο επίπονες αγωνίες,όλο τον άλλο καιρό,ακολουθώντας τις διαθέσεις των φυσικών μου κλίσεων,η καρδιά μου εξακολουθεί να τρέφεται με τα συναισθήματα που γι'αυτά δημιουργήθηκε και τ'απολαμβάνω...μόνος με τον εαυτό μου,ικανοποιημένος απο τον εαυτό μου κι απολαμβάνοντας κιόλας την ευτυχία που ένιωθα ότι άξιζα.Μόνο η αγάπη για τον εαυτό μας δραστηριοποιείται σε όλο αυτό,ενώ ο εγωισμός δεν έχει καμιά θέση.Αλλά αυτό δεν ισχύει για εκείνες τις δυστυχισμένες στιγμές που εξακολουθώ να ζω όταν είμαι ανάμεσα στους ανθρώπους,όταν γίνομαι αντικείμενο των ιουδαϊκών φιλιών τους,των υπερβολικών και κούφιων κομπλιμέντων τους και της βουτηγμένης στο μέλι κακίας τους.Ο εγωισμός έρχεται στην επιφάνεια σε κάτι τέτοιες περιπτώσεις.Η ιδέα ότι με εξαπατούν με τέτοιο ηλίθιο τρόπο μου προκαλεί μια παιδιάστικη αγανάκτηση,προϊόν του ανόητου εγωισμού που δεν είμαι ικανός να τον καταστείλω.Οι προσπάθειες που έχω κάνει να σκληρύνω απέναντι στα υβριστικά και κοροϊδευτικά βλέμματα είναι απίστευτες.
Εκατοντάδες φορές εμφανίστηκα σε δημόσιους χώρους και σε κοσμικές συγκεντρώσεις με σκοπό μοναδικό,να μάθω ν'αντιμετωπίζω τα σκληρά αυτά βλέμματα,αλλά όχι μόνο ήμουν ανίκανος να το κάνω,αλλά δεν σημείωσα και καμιά πρόοδο κι όλες οι επίπονες προσπάθειες μου μ'άφησαν τόσο ευάλωτο όπως και πριν.
Για τον Νίτσε,αντίσταση σημαίνει όχι μνησικακία,η μνησικακία σε έχει υποβάλλει εκ των προτέρων στη θέση του θύματος,κι απ'αυτή τη θέση εκκινείς μόνο αμυνόμενος-διαβλέπεις το παρακατιανό πάνω σου:
Η επίθεση είναι μέρος των ενστίκτων.Το να μπορεί κανείς να'ναι εχθρός,το να είναι εχθρός-αυτό προϋποθέτει ίσως μια φυσική ευρωστία,όρος απαραίτητος σε κάθε δυνατή φύση.Αυτή έχει ανάγκη απο αντιστάσεις,για να νικήσει.Κατά συνέπεια,εκείνη ζητάει την αντίσταση.Το πάθος της αντίστασης είναι δεμένο αναγκαστικά με τη δύναμη που το αίσθημα της εκδίκησης και της μνησικακίας έχει εξασθενίσει.Η μνησικακία είναι ένα χαρακτηριστικό αναπόσπαστο με την αδυναμία,το ίδιο όπως κι η ευαισθησία προς τη δυστυχία των άλλων.-Η δύναμη του επιτιθέμενου μετριέται κατά κάποιο τρόπο με την Εναντιότητα που έχει ανάγκη για να συγκρουστεί.Κάθε αύξηση προδίδεται ή φανερώνεται απο την αναζήτηση ενός αντιπάλου-ή ενός προβλήματος-πιο ισχυρού.Γιατί ένας φιλόσοφος που είναι φιλοπόλεμος,προκαλεί το ίδιο προβλήματα σε περίπτωση μονομαχίας.Το καθήκον του δεν είναι να φτάσει στον σκοπό του,κατανικώντας όλες τις αντιστάσεις,αλλά μονάχα εκείνες που του δίνουν τη δυνατότητα να επιστρατεύσει όλη του τη δύναμη,όλη του την ευκινησία-κοντολογίς να φτάσει στο σκοπό των ίσων αντιπάλων.
Οταν κανείς περιφρονεί,δεν μπορεί να κάνει τον πόλεμο.Οταν κυριαρχεί,όταν βλέπει μπροστά του κάτι που είναι παρακατιανό του,δεν έχει χρέος να κάνει τον πόλεμο.
...δεν επιτίθεμαι εναντίον κάποιας υπόθεσης παρά μόνο όταν ξέρω ότι εκεί δεν θα βρω κανένα σύμμαχο,εκεί όπου θα είμαι μόνος,-εκεί όπου και θα διακινδυνεύω μόνος
...Δεν επιτίθεμαι παρά σε υποθέσεις απ'όπου αποκλείεται κάθε προσωπική σύγκρουση,όπου δεν υπάρχει καμιά υστεροβουλία για δυσάρεστες προσωπικές εμπειρίες.Αντίθετα,η επίθεση για μένα είναι μια επίδειξη εύνοιας και μάλιστα,σε μερικές περιπτώσεις,μαρτυρία ευγνωμοσύνης.
- ...όταν πρέπει να κάνω το αντίθετο απ'αυτό που θέλω να κάνω,τίποτα δεν θα με υποχρεώσει να το κάνω,αλλά ούτε και κάνω αυτό που θέλω επειδή είμαι αδύναμος.Απέχω απο τη δράση,εξαιτίας της αδυναμίας μου για κάθε τομέα δράσης,επειδή η δύναμη μου δεν είναι παρά αρνητική κι οι αμαρτίες μου είναι όλες αμαρτίες παράλειψης κι όχι θεληματικές....τα σημάδια του πόνου και της θλίψης με επηρεάζουν ακόμη περισσότερο,-τόσο πολύ μάλιστα ώστε δεν μπορώ να τ'αντέξω χωρίς κι εγώ ο ίδιος να συγκλονιστώ απο τα συναισθήματα που είναι ίσως πιο έντονα απ'αυτά που εκείνα εκφράζουν.Η φαντασία συνενώνεται με το συναίσθημα και με κάνει να ταυτίζομαι μ'αυτόν που υποφέρει και συχνά με βυθίζει σε μεγαλύτερη δυστυχία απ'αυτήν που εκείνου νιώθει.
Ποτέ δεν πίστεψα ότι η ελευθερία του ανθρώπου συνίσταται στο να κάνει ότι θέλει,αλλά πιότερο στο να μη κάνει ποτέ αυτό που δεν θέλει,κι αυτή είναι η ελευθερία που πάντοτε αναζητούσα
...δεν υπάρχει τίποτα το σίγουρο απ'όπου να κρατηθεί η καρδιά.Οι γήινες χαρές μας είναι σχεδόν χωρίς εξαίρεση δημιουργήματα μιας στιγμής.Ακόμα και στις πιο μεγάλες μας απολαύσεις σπάνια υπάρχει έστω και μια μόνο στιγμή που γι'αυτήν η καρδιά θα μπορούσε ειλικρινά να πει:''Μακάρι να βαστούσε αυτή η στιγμή για πάντα!''...η ανοιχτή μου ψυχή απλωνόταν για ν'αγκαλιάσει άλλα πράγματα και πάντα παρασυρόμουν έξω απο τον εαυτό μου μέσα απο χίλιες δυο διαφορετικές διαθέσεις κι ευχάριστες προσηλώσεις,που κρατούσαν τη καρδιά μου σταθερά απασχολημένη,έτσι που θα μπορούσα να πω ότι ξεχνούσα τον εαυτό μου.Ολόκληρη η ύπαρξη μου ήταν αφιερωμένη σε πράγματα ξένα σε μένα,και μέσα στον αδιάκοπο ενθουσιασμό της καρδιάς μου ένιωθα όλη την αστάθεια της ανθρώπινης ζωής.Ευτυχισμένος επιφανειακά,δεν είχα μέσα μου ούτε ένα και μόνο συναίσθημα που θα μπορούσε ν'αντέξει στον έλεγχο της σκέψης και που μ'αυτό μπορούσα να νιώσω άνετα.Δεν ήμουνα ποτέ απόλυτα ικανοποιημένος με τους άλλους ή με τον εαυτό μου.Είχα κουφαθεί απο τη φασαρία του κόσμου.
...οι αντιξοότητες μας αναγκάζουν ν'αντλούμε απο τον εαυτό μας κι αυτό είναι που τις κάνει πιο δύσκολο να τις υποφέρουν οι περισσότεροι άνθρωποι.Απο μέρους μου,αφού έχω μόνο λάθη να κατηγορήσω τον εαυτό μου,μπορώ να παρηγορηθώ κατηγορώντας αυτά τα λάθη για την αδυναμία μου,γιατί το προμελετημένο κακό δεν έφτασε ποτέ κοντά στη καρδιά μου.
η ελευθεριά,κατά Ρουσσώ,συνίσταται περισσότερο στο να μην κάνεις ποτέ αυτό που δεν θέλεις,να λες δηλαδή συχνότερα όχι,που επειδή όμως κι αυτό είναι κουραστικό,κι επειδή το Ρουσσωικό ναι των άμεσων κλίσεων-γούστων καταντά εκμεταλλεύσιμο,ο κανόνας του γίνεται η αποχή,η οποία βγάζει ταυτόχρονα κι ένα παραπλήρωμα απόρριψης για τα γούστα του,που βγάζει στην επιφάνεια μια καινούρια ''μετα-αναγκαιότητα''σαν αντίβαρο στις διαπιστωμένες συνέπειες πάνω στον εαυτό του απο τις...ανιδιοτελείς κλίσεις.Αρνητική δύναμη και αμαρτίες παράλειψης[που επέφεραν δηλαδή διαφορετικές συνέπειες απ'αυτές που προσδοκούσε το ενεργούμενο-υποκείμενο της]:Ο μόνος τρόπος να συντηρηθώ μέσα στον κόσμο είναι η αποχή,ειδάλλως εντός του κόσμου,θα είμαι συνέχεια σε κατάσταση άμυνας.Για τον Νίτσε,η μόνιμη-κι όχι σπάνια-υπεκφυγή απο καταστάσεις που η ελευθερία μας καταντά αντιδραστική-αμυντική,μας καταδικάζει σε μόνιμη αυτοαναστολή:
το ένστικτο της αυτοσυντήρησης καθοδηγεί κι εκφράζεται κατά τον λιγότερο αόριστο τρόπο με τη μορφή του ενστίκτου της αυτοάμυνας.Ν'αρνιόμαστε να βλέπουμε και ν'ακούμε προσεκτικά τα πράγματα,ν'αρνιόμαστε να τ'αφήνουμε να έρχονται σ'εμάς,αυτό είναι η πρώτη εντολή της βαθυστόχαστης φρόνησης,πρώτη απόδειξη ότι δεν είμαστε ένα κατασκεύασμα του τυχαίου,αλλά μια ανάγκη.
Η πιο συνηθισμένη λέξη για να προσδιοριστεί αυτό το αίσθημα της αυτοάμυνας είναι το γούστο.Η προσταγή του ορίζει όχι μόνο να λέμε''όχι'' εκεί όπου το ''ναι'' θα ήταν μια απόδειξη της ''ανιδιοτέλειας'',αλλά και να λέμε επίσης ''όχι'' όσο το δυνατόν λιγότερο.Να χωριζόμαστε,ν'απομακρυνόμαστε απο κάθε τι που θα μας υποχρέωνε να λέμε ασταμάτητα ''όχι''.Αυτό που αποδεικνύει τη λογική αυτής της αντιμετώπισης,αποδεικνύει ότι οι καθαρά αμυντικές δαπάνες,ακόμη κι όταν έχουν μειωθεί,αν τελικά γίνουν ο κανόνας,η συνήθεια,προκαλούν μια φτώχεια μεγάλη κι ολότελα ανώφελη.Οι συνολικές μας δαπάνες είναι οι συνηθισμένες απανωτές μικρές δαπάνες.Η υπεράσπιση του εαυτού μας,το να μην αφήνεις να έρχονται κατά πάνω σου τα γεγονότα,αυτό είναι μια δαπάνη,ας μη ξεγελιόμαστε-είναι η κατασπατάληση της δύναμης για ένα καθαρά αρνητικό σκοπό.Στις περιπτώσεις διαρκούς κινδύνου,παρατείνοντας την υποδεέστερη θέση,που προέρχεται απ'αυτήν την τακτική άμυνας,καταλήγει κανείς να καταντήσει τόσο αδύνατος,ώστε να μην μπορεί πια να υπερασπίζεται τον εαυτό του.
Αλλά κι η σπανιότητα στην οποία πρέπει να εκτιθόμαστε σε καταστάσεις που ''δεν μας αρμόζουν'',δεν σημαίνει κι ότι ακόμη κι αυτή η έκθεση στο που και που,δεν ωφελεί στη θωράκιση-θεμελίωση της αληθινής τέχνης της αυτοσυντήρησης,του εγωισμού του να γίνει κανείς αυτό που είναι,υποψιασμένος όμως για το και τι ''παράπλευρο''επιφέρει αυτό.Ο Νίτσε το βλέπει σαν αναγκαίο ''κακό'' που κάνει τέχνη,κι όχι ελάττωμα τον εγωισμό:
Αν παραδεχτεί κανείς ότι το στίγμα,η αίσθηση του στίγματος,εκείνο που είναι γι'αυτόν πεπρωμένο,ξεπερνά κατά πολύ τον μέσο όρο,ο μεγαλύτερος κίνδυνος θα ήταν να βρεθεί ζεμένος σ'αυτό το στίγμα.Το να γίνει κανείς ότι είναι,προϋποθέτει πως μήτε που υποψιάζεται καθόλου για το τι είναι ο ίδιος.Απο την άποψη αυτή,μάλιστα,τα λάθη της ζωής έχουν την έννοια τους και τη δική τους αξία-καθώς κι οι υπεκφυγές,οι στιγμιαίες αποκλίσεις,οι δισταγμοί,η σημαντική σπατάλη σχετικά με στίγματα που βρίσκονται έξω απο το στίγμα του δικού μας προορισμού.Σ'αυτά μπορεί να εκφραστεί μια μεγάλη οξύνοια κι ίσως η υπέρτατη οξύνοια.Εκεί που το γνώθι σ'αυτόν θα ήταν ο πιο σίγουρος τρόπος για να χαθούμε,να ξεχαστούμε,να χάσουμε την αλληλοκατανόηση μας,να βραχυνθούμε,να περιοριστούμε,να γίνουμε πιο μέτριοι,καταντά να είναι η ίδια η λογική.Απο άποψη ηθικής,η αγάπη του πλησίον,μια ζωή αφιερωμένη στον αλτρουισμό και άλλους σκοπούς,μπορεί επίσης να'ναι ένα μέτρο προστασίας για να προφυλαχτεί η πιο άκαμπτη υποκειμενικότητα.
Πρέπει να κρατάμε όλη την επιφάνεια της συνείδησης,-εξ ορισμού,η συνείδηση είναι μια επιφάνεια-,κάτω απο τη σκέπη όλων των μεγάλων προσταγών,όποιες κι αν είναι.Προσέξτε,μάλιστα,όλα τα μεγάλα λόγια κι όλες τις μεγάλες διαθέσεις!Διαφορετικά,υπάρχει κίνδυνος να ''αυτο-κατανοηθεί'' το ένστικτο πολύ γρήγορα.-Στο μεταξύ,η διοργανωτική ''ιδέα'',εκείνη που έχει κληθεί να κυριαρχήσει,συνεχίζει να διογκώνεται ενδόμυχα,αρχίζει να επικρατεί,και μας επανοδηγεί πίσω αργά απο δρόμους παράμερους,απο αδιέξοδα μονοπάτια όπου έχει περιπλανηθεί,και προετοιμάζει τη γέννηση κάποιων μεμονωμένων ιδιοτήτων κι ικανοτήτων που αργότερα θ'αποδειχτούν απαραίτητες σαν ιδιαίτεροι τρόποι ολοκλήρωσης του συνόλου,-αυτή σχηματίζει τη μια μετά την άλλη όλες τις βοηθητικές δυνάμεις,πριν μάλιστα ακόμη εμφανιστεί το κυρίαρχο στίγμα σχετικά με τον ''σκοπό'',το ''τέλος''.
...η ιεραρχία των δυνάμεων,η οπισθοδρόμηση,το να μην ανακατεύεται τίποτε και τίποτε να μην ''συμβιβάζεται''.Μια ευμεταβλητότητα τεράστια,που ωστόσο θα'ναι το αντίθετο του χάους-να ο πρώτος όρος της μακρόχρονης και μυστικής εργασίας του ενστίκτου μου.Η ''υπέρτατη προστασία'' του ενστίκτου μου αποδείχθηκε τόσο ισχυρή ώστε σε καμιά περίσταση ποτέ μου δεν προαισθάνθηκα εκείνο που μεγάλωνε μέσα μου,σε τρόπο που όλες μου οι ικανότητες ανέβρυσαν σε πλήρη ωριμότητα μια ωραία μέρα,με όλη τους τη πληρότητα.
Δεν θα μπορούσα ν'ανακαλύψω στη ζωή μου κανένα ίχνος αγώνα-είμαι το αντίθετο μιας φύσης ηρωικής.Να θέλω κάποιο πράγμα,να επιδιώκω,να έχω υπόψη μου κάποιο ένα ''σκοπό'',ένα ''πόθο'',-όλα πράγματα που δεν τα ξέρω απο πείρα.
Στον Ρουσσώ δεν ανάβρυσε ούτε και στα γεράματα,ή μάλλον ανάβρυσε μετά απο ''αγώνα''ζωής που τον βρήκε ''έμπειρο'' στα γεράματα του:
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η αντιξοότητα είναι ο καλύτερος δάσκαλος,αλλά τα μαθήματα της τα πληρώνει κανείς πολύ ακριβά και συχνά το κέρδος που αποκτούμε απ'αυτά δεν αξίζει την τιμή που μας κόστισαν.Κάτι πιότερο ακόμη,αυτά τα μαθήματα έρχονται πολύ αργά και την εποχή που θα τα μάθουμε καλά,θα μας είναι ολότελα άχρηστα.
...αν έχω μάθει να γνωρίζω τους ανθρώπους καλύτερα,το πέτυχα μόνο για να νιώσω πιο έντονα την εξαθλίωση που σ'αυτήν με έχουν βυθίσει,ενώ αυτή η γνώση δεν με βοήθησε ν'αποφύγω ούτε μια απο τις παγίδες τους,που τις έβλεπα γυμνές μπροστά μου.
...μπαίνουμε στον αγώνα όταν γεννιόμαστε και τον εγκαταλείπουμε όταν πεθαίνουμε.Μαθαίνουμε λοιπόν να οδηγούμε καλύτερα το άρμα μας όταν φτάνουμε στο τέρμα;Το μόνο που έχεις να σκεφτείς τότε είναι τον τρόπο που θα τα καταφέρεις να βγεις απ'αυτόν τον αγώνα.Αν ο γέρος χρειάζεται κάτι να μάθει,αυτό είναι η τέχνη να πεθάνει.
Κι όμως,απο μικρός ήταν προαποφασισμένος για ένα μέτρο προστασίας που θα προστάτευε την άκαμπτη υποκειμενικότητα των εμπειριών του:
...αν δεν υπήρξα ικανός να κάνω καλύτερη χρήση των σκέψεων μου αυτό δεν οφείλεται στο ότι ήρθαν πολύ αργά ή ότι παράμειναν αμετουσίωτες.Εχοντας ριχτεί μέσα στη δίνη της ζωής ενώ ήμουν ακόμη παιδί,έμαθα απο πρόωρες εμπειρίες ότι δεν ήμουνα φτιαγμένος γι'αυτό τον κόσμο,κι ότι μέσα σ'αυτόν δεν θα έφτανα ποτέ στη κατάσταση που προσδοκούσε η καρδιά μου.
Παύοντας λοιπόν ν'αναζητώ ανάμεσα στους ανθρώπους την ευτυχία που ένιωθα ότι δεν θα μπορούσα να βρω εκεί,η φλογερή φαντασία μου έμαθε να ξεπερνά τα όρια της ζωής που μόλις είχε αρχίσει για μένα σαν να πετούσα πάνω απο μια ξένη χώρα αναζητώντας ένα μόνιμο και σταθερό τόπο για να ζήσω.
απο πάντα και γρήγορα,πρέσβευε:
...αυτό που πρέπει να κάνουμε εξαρτιέται ως ένα μεγάλο βαθμό απ'αυτό που θα έπρεπε να πιστεύουμε,και σ'όλα τα ζητήματα έξω απο τις βασικές μας ανάγκες,οι γνώμες μας κυβερνούν τις πράξεις μας.Αυτή η αρχή που πάντα πρέσβευα με οδήγησε συχνά στο ν'αναζητώ πλατιά τον αληθινό σκοπό της ζωής μου,για να είμαι ικανός να καθορίσω τη συμπεριφορά μου και νιώθοντας ότι αυτός ο σκοπός δεν βρισκόταν ανάμεσα στους ανθρώπους,γρήγορα συμφιλιώθηκα με την ανικανότητα μου για εγκόσμιες επιτυχίες.
Εναν και μόνο σκοπό για τον κόσμο-φύση που παρατηρεί,μια και μόνη αιτία για όσα συναισθάνεται:
...μοναχικοί διαλογισμοί,η μελέτη της φύσης κι η παρατήρηση του σύμπαντος,οδήγησαν τον μοναχικό άνθρωπο που ήμουνα να προσβλέπει αδιάκοπα στο δημιουργό όλων των πραγμάτων και ν'αναζητά με μια ευχάριστη ανησυχία το σκοπό όλων αυτών που βλέπει και την αιτία όσων νιώθει.Οταν το πεπρωμένο μου μ'έριξε πάλι μέσα στο χείμαρρο αυτού του κόσμου,δεν βρήκα τίποτα εκεί που να μπορεί να ικανοποιήσει την καρδιά μου έστω και για μια στιγμή.
το ένιωθε ότι εαν πετύχαινε υλική ευημερία δεν θα ήταν ευτυχισμένος:έπρεπε όμως να ζήσει τα θέλγητρα της,αλλιώς πως θα τ'απορρίψει,θα ιεραρχήσει,δεν θα συμβιβαστεί εαν δεν ανακατέψει;
Με τις διαθέσεις του για τη ζωή ήδη προμελετημένες,δίνει και...αθώωση σε όλους τους ''κακούς'' που,δεν τον απομάκρυναν απο τον κόσμο,αλλά απλώς του επιβεβαίωσαν την υποκειμενικότητα που μένει πάντα υποκείμενη στον προσδιορισμό της-δίχως όμως να καταφέρνει να πιάσει τον ''τελικό στόχο''αυτό του προσδιορισμού,αλλά μόνο να τον ακραγγίζει:
...περιπλανημένος μέσα στις αβέβαιες επιθυμίες μου,έλπιζα ελάχιστα και πετύχαινα ακόμη λιγότερα,ενώ ακόμη κι ανάμεσα στις παραμικρές εκλάμψεις ευημερίας που έφταναν στο δρόμο μου ένιωθα πως ακόμη κι αν πετύχαινα όλα αυτά που ήθελα ή που νόμιζα ότι ήθελα,κάτι τέτοιο δεν θα μου έδινε την ευτυχία που γι'αυτήν η καρδία μου διψούσε,χωρίς να ξέρει καθαρά τι ήταν.Κατ'αυτόν τον τρόπο όλα συνωμότησαν για να μ'αποσπάσουν απο κάθε τρυφερότητα μου γι'αυτό τον κόσμο,ακόμη και πριν ξεσπάσουν αυτές οι δυστυχίες που θα μ'έκαναν ολοκληρωτικά ξένο σ'αυτόν τον κόσμο.
οπότε,η όποια ''γενική αναθεώρηση'' του[η ίδια η λέξη γενική,εξυπονοεί ξεθεμελίωμα-κι όχι συμμαζεμένα λάθη,δισταγμούς,αποκκλίσεις κ.λ.π.που χτίζουν ένα εύχρηστο οικοδόμημα πρακτικής αναμόρφωσης που επιτρέπει την εγκόλπωση δευτερευόντων ιδιοτήτων],εδραζόταν πάνω στη κυρίαρχη απο πάντα ιδέα της μοναξιάς-ασκητισμού,κι όλα αυτά απ'την ηλικία κιόλας των σαράντα:
...η τρελή κρίση των ανθρώπων,που την ανοησία τους άρχισα να τη νιώθω χωρίς να προβλέπω ότι θα γινόμουνα θύμα τους,η συνέχεια αυξανόμενη επιθυμία μου για κάτι άλλο έξω απο τη φιλολογική φήμη που μόλις με είχε αγγίξει και την είχα κιόλας αηδιάσει,και τελικά η επιθυμία μου να βρω ένα λιγότερο αβέβαιο δρόμο για το υπόλοιπο της σταδιοδρομίας μου,απ'αυτόν που είχα ακολουθήσει στο μεγαλύτερο της μέρος,όλ'αυτά ενίσχυσαν μέσα μου την ανάγκη που απο καιρό αισθανόμουνα για μια τέτοια γενική αναθεώρηση των απόψεων μου.Είναι απο αυτή την εποχή που μπορώ να χρονολογήσω την ολική μου παραίτηση απ'τον κόσμο και τη μεγαλύτερη μου αγάπη για τη μοναξιά,που απο τότε δεν με εγκατέλειψε ποτέ.
...έχοντας γεννηθεί μέσα σε μια ηθική και θρησκευόμενη οικογένεια κι έχοντας ανατραφεί με τρυφερότητα κι αγάπη απο έναν ιερέα γεμάτο αρετή και θρησκευτικότητα,δέχτηκα απο τα πρώτα μου χρόνια αρχές και βάσεις-προκαταλήψεις θα μπορούσαν να πουν μερικοί
...είναι αλήθεια αναμφισβήτητη ότι οι προκαταλήψεις της παιδικής μου ηλικίας κι οι μυστικές επιθυμίες της καρδιάς μου έκαναν τη ζυγαριά να γείρει προς τη μεριά που ήταν η πιο άνετη για μένα.
Ιερέας ήταν κι ο πατέρας του Νίτσε,γράφει σχετικά ο Νίτσε:
Θεωρώ σαν μεγάλο προνόμιο το ότι είχα ένα τέτοιο πατέρα:οι χωρικοί που μπροστά τους κήρυττε,στα τελευταία χρόνια της ζωής του πήγε πάστορας,-έλεγαν:''Μ'αυτόν θα πρέπει να μοιάζει ένας άγγελος!''
...θεωρώ πως στάθηκε για μένα ένα σημαντικό προνόμιο το ότι είχα ένα τέτοιο πατέρα.Μάλιστα,μου φαίνεται πως απ'αυτό εξηγούνται όλα όσα προνομιακά πήρα-εκτός απο τη ζωή,το μεγάλο ναι στη ζωή.Πρώτα απ'όλα,του χρωστώ το ότι δεν έχω ανάγκη μιας προσδιορισμένης πρόθεσης,αλλά μόνο μια κάποια προσδοκία για να εισχωρήσω με σιγουριά σ'ένα κόσμο απο πράγματα λεπτεπίλεπτα κι υψηλά.Αυτό τον κόσμο αισθάνομαι σαν δικό μου,κι είναι εκεί όπου το πιο εσώτερο πάθος μου αναπτύσσεται.Το ότι πλήρωσα το προνόμιο αυτό σχεδόν με τη ζωή μου,δεν το έχω πληρώσει ωστόσο πολύ ακριβά.
Κόσμος και φύση σε ''αρμονία και τάξη'',και ανακατεμένες-συμβιβασμένες κι εν τέλει αντανακλόμενες στην ηθική τάξη του ανθρώπου που θα δικαιωθεί μετά θάνατον,φτιάχνουν αμετάβλητα τη Ρουσσωική κοσμοθεωρία:
...όχι,καμιά βούληση στερημένη απο λογική δεν θα καταστρέψει ποτέ τη στενή σχέση που αντιλαμβάνομαι να υπάρχει ανάμεσα στην αθάνατη φύση μου και στη συγκρότηση του κόσμουή στη φυσική τάξη που βλέπω να επικρατεί γύρω μου.Στην αντίστοιχη ηθική τάξη βρίσκω την υποστήριξη που χρειάζομαι για να μπορέσω ν'αντέξω τις δυστυχίες της ζωής μου.Σε κανένα άλλο σύστημα δεν θα έβρισκα τρόπους για να ζήσω,κι ούτε ελπίδα καθώς θα πεθαίνω.Ας συγκρατηθώ γερά λοιπόν απο το μοναδικό σύστημα που είναι σε θέση να με κάνει ευτυχισμένο,ανεξάρτητα απο τη τύχη κι απο τους συνανθρώπους μου.
Ολες αυτές οι σκέψεις και τα συμπεράσματα που άντλησα απο μέσα τους δεν μοιάζουν σαν να στάλθηκαν απ'τον Ουρανό για να με προετοιμάσουν σχετικά με τη μοίρα που με περίμενε και για να με καταστήσουν ικανό να την αντέξω;Τι θα είχα απογίνει,τι θα ήμουνα ακόμη και τώρα μέσα στην τρομερή αγωνία που με περίμενε και στην απίστευτη κατάσταση που σ'αυτήν οδηγήθηκα για την υπόλοιπη ζωή μου,αν είχα στερηθεί απο ένα καταφύγιο απέναντι στους δίχως οίκτο διώκτες μου,απο μια παρηγοριά ενάντια στην αδικία που με ανάγκασαν να υποστώ σ'αυτόν τον κόσμο,κι αν δεν είχα την ελπίδα ότι θα βρω μια μέρα τη δικαιοσύνη που μου οφείλεται;
Κι ο Νίτσε απο νωρίς ''προγνώριζε''το καταφύγιο του,αγαπούσε τη μοίρα του-ή φρόντιζε να μην...τον βλέπουν λυπημένο[κι αυτό θα πρέπει να επιφέρει και σαν αποτέλεσμα κάτι αναντίστοιχο της δυστυχίας α λα Ρουσσώ...]:
Παράλογα νωρίς,στα εφτά μου χρόνια,ήξερα κιόλας πως κανένας ανθρώπινος λόγος δεν θα με άγγιζε ποτέ.Μ'έχουν δει ποτέ λυπημένο;Ακόμη και σήμερα,δείχνω το ίδιο καλότροπος απέναντι σε όλο τον κόσμο,ξέρω μάλιστα να φέρομαι με την πιο ταπεινή διακριτικότητα.
...η συνταγή μου για ότι μεγάλο υπάρχει στον άνθρωπο είναι:''αγάπη της μοίρας''.Να μη θέλεις τίποτ'άλλο απο εκείνο που είναι,ούτε πριν απο σένα,ούτε μετά απο εσένα,ούτε στους αιώνες των αιώνων.Να μην περιορίζεσαι στο να υφίστασαι το αναπόφευκτο κι ακόμη λιγότερο να το αποκρύπτεις-κάθε ιδεαλισμός είναι ένας τρόπος να ψεύδεσαι μπροστά στο αναπόφευκτο-αλλά να τ'αγαπάς
...απ'όλα όσα υπάρχουν,τίποτε δεν μπορεί κανείς ν'αποσπάσει,τίποτε που να μπορεί ν'αντιπαρέλθει σαν περιττό.Οι πλευρές της ύπαρξης που απορρίπτουν οι χριστιανοί και άλλοι μηδενιστές,βρίσκονται μάλιστα σε μια βαθμίδα πολύ πιο υψηλή στην ιεραρχία των αξιών απο όλα εκείνα που το ένστικτο της παρακμής βρίσκει καλά και θεωρεί σωστό να επιδοκιμάζει.
Για να το καταλάβει κανείς αυτό χρειάζεται θάρρος και,προϋπόθεση αυτού του θάρρους,ένα πλεόνασμα δύναμης.Γιατί ακριβώς στο μέτρο που το θάρρος έχει το δικαίωμα να ριψοκινδυνεύει,ακριβώς στην ίδια αναλογία πλησιάζουμε στην αλήθεια.Η γνώση της πραγματικότητας,η συναίνεση στην πραγματικότητα,να,για τον δυνατό,μια ανάγκη τόσο επιτακτική,όσο είναι για τον αδύνατο,κάτω απο την έμπνευση της αδυναμίας του,η φυγή μπροστά στην πραγματικότητα,-κοντολογίς,το ιδανικό...Δεν είναι ελεύθεροι να συναινέσουν στη γνώση:οι παρακμιακοί έχουν ανάγκη απο ένα ψέμα.Αυτός είναι ένας απο τους όρους της επιβίωσης τους.
είναι και θέμα επιβίωσης,ειδικά όταν έχεις φτάσει πλέον στα γηρατειά[τα γηρατειά είναι το άλλοθι,φυσικά:πράξεις υιοθετημένες απο τη νεότητα κιόλας],παραδέχεται [και] για τον εαυτό του ο Ρουσσώ:
...περιορίστηκα σ'αυτό που ήταν μέσα στις δυνατότητες μου και δεν επιχείρησα να καταλάβω τίποτα πιο πέρα απο μένα.Αυτή,φυσικά,ήταν μια λογική πράξη,που την υιοθέτησα στο παρελθόν και κρατήθηκα σ'αυτήν με την έγκριση της καρδιάς και του μυαλού μου.Ποιό λόγο λοιπόν θα είχα να την εγκαταλείψω σε μια εποχή όπου τόσα πολλά ισχυρά κίνητρα με υποχρέωναν να την συνεχίσω;
...η ίδια μου η σκέψη,στηριγμένη στα πιο γερά θεμέλια που μπόρεσα να της προσφέρω,συνήθισε τόσο πολύ να παραμένει εκεί μέσα στο καταφύγιο της συνείδησης μου,ώστε καμιά ξένη θεωρία,παλιά ή καινούρια,δεν μπορεί πια να διαταράξει τη γαλήνη μου.Εχοντας βυθιστεί σε διανοητικό λήθαργο,έχω ξεχάσει τα ίδια τα επιχειρήματα που σ'αυτά βάσιζα την πίστη μου και στις αρχές μου,αλλά δεν θα ξεχάσω ποτέ τα συμπεράσματα που έβγαλα απ'αυτές με την έγκριση της συνείδησης και της λογικής μου,κι έτσι δεν θα τ'αποβάλλω ποτέ.
...μια που δεν είχα σαν τον Σόλωνα την καλή τύχη να μαθαίνω όλο και πιο πολλά όσο γερνούσα,στην πραγματικότητα πρέπει να συγκρατηθώ απο την επικίνδυνη φιλοδοξία του να μαθαίνω αυτά που δεν είμαι ικανός να μάθω σωστά.
...να που ήλθε η ώρα να εμπλουτίσω και να στολίσω την ψυχή μου με καλοσύνες που θα μπορέσει να τις πάρει μαζί της,όταν απελευθερωμένη απ'αυτό το σώμα που την εμποδίζει,θα δει την αλήθεια πρόσωπο με πρόσωπο...
...όταν συνήθιζα να διαμαρτύρομαι άγρια ενάντια στην κοινή γνώμη,εξακολουθούσα να είμαι σκλάβος της χωρίς να το συνειδητοποιώ.Θέλουμε να μας σέβονται αυτοί που σεβόμαστε,κι όσον καιρό σκεφτόμουν καλά για τους ανθρώπους,τουλάχιστον για ορισμένους ανθρώπους,δεν μπορούσα να παραμείνω αδιάφορος για τη γνώμη που είχαν για μένα.
...έδινα πολύ περισσότερη σημασία απ'όση χρειαζόταν στις παράλογες κρίσεις των ανθρώπων και στα παραμικρά περιστατικά αυτής της σύντομης ζωής
- Θα βρισκόμουν σε απόλυτη αντίθεση με τον εαυτό μου,αν περίμενα απο σήμερα να βρω αυτιά και χέρια ικανά να πιάσουν τις αλήθειες μου.Το να μ'ακούν σήμερα,το να μην ξέρουν σήμερα να πάρουν αυτό που δίνω,αυτό μου φαίνεται όχι μόνο κατανοητό αλλά και σωστό.Δεν θέλω να με παίρνουν για εκείνο που δεν είμαι-γι'αυτό πολύ περισσότερο,εγώ ο ίδιος δεν πρέπει να το κάνω αυτό.Σ'όλη μου τη ζωή ελάχιστες φορές αντιμετώπισα ''κακή θέληση''.Αντίθετα,ενοχλήθηκα πάρα πολύ απο την καθαρή μωρολογία!
...πως,μ'ένα τέτοιο αίσθημα των αποστάσεων,θα μπορούσα ποτέ μου να ευχηθώ να διαβαστώ απο τους ''σύγχρονους'' που γνωρίζω!
Τον Ρουσσώ τον παίρνανε για εκείνο που δεν είναι:
...δεν τους μισούσα,επειδή δεν μπορώ να μισώ,αλλά δεν μπορούσα και να κρύψω την περιφρόνηση μου που την άξιζαν,κι ούτε να μην τους δείχνω αυτή την περιφρόνηση.Ισως κι εγώ το ίδιο,χωρίς να το παρατηρήσω,να είχα αλλάξει περισσότερο απ'όσο θα έπρεπε.Τι είδους χαρακτήρας θα μπορούσε ν'αντέξει μια κατάσταση σαν τη δικιά μου,χωρίς να μεταλλάξει;Εχοντας πειστεί απο χρόνια εμπειρίας ότι όλες οι καλές κλίσεις που η καρδιά μου είχε δεχτεί απο τα χέρια της Φύσης,είχαν διαστρεβλωθεί απο τη μοίρα μου κι απο αυτούς που την ελέγχουν σε βάρος μου,ή σε βάρος άλλων,μπορώ τώρα πια να θεωρώ μια καλή πράξη που μου υποβάλλεται μόνο σαν μια παγίδα για να δελεαστώ σε κάτι άσχημο.Ξέρω ότι όποιο κι αν είναι το αποτέλεσμα της πράξης μου η καλή μου πρόθεση θα σχολιαστεί άσχημα.
Με τη βεβαιότητα ότι αντί να είμαι πραγματικά ωφέλιμος,απλούστατα θα με περάσουν για χαζό,δεν νιώθω τίποτ'άλλο απο ψυχρή αδιαφορία κι απροθυμία,τη στιγμή που φυσιολογικά θα έπρεπε να φλέγομαι απο τη βιασύνη να βοηθήσω.
Σε αντίθεση απο τον Ρουσσώ,τα έργα του Νίτσε περάσαν απαρατήρητα,ακόμη κι απο τους φίλους του[κι ενώ έδειχνε με τα γραπτά του απέχθεια για όλη τη ράτσα του,τη χώρα του,το κράτος του,τους κατοίκους του τους γερμανούς].Δεν υπέφερε το ίδιο;[υπέφερε,αλλά φρόντισε να μην το περάσει στα γραπτά του:αναγνώριζε την ''μοιραιότητα'' που ο ίδιος προκάλεσε,η καταφρόνια των άλλων ήταν το επιβεβαιωτικό σημάδι ώστε να την αγαπήσει:όταν είσαι ο πρώτος,είσαι αναγκαστικά κι ο πρώτος που θα καταφρονεθεί-Ο Ρουσσώ,αντίθετα,φρόντιζε συνεχώς να υπενθυμίζει τα οφέλη απο το''κάθε εμπόδιο για καλό'' της καταφρόνιας των άλλων απέναντι του:Στο καταφύγιο του τον εξανάγκασαν να πάει,η μοναξιά του είναι ξεκάθαρη δοτή κι όχι εθελοντική,θεωρούσε ότι ο εαυτός του ήταν ο τελευταίος που θα έπρεπε να καταφρονεθεί]:
η φύση μου θέλει να'μαι γλυκός κι ευπροσήγορος απέναντι σε όλο τον κόσμο-έχω το δικαίωμα να μην κάνω διακρίσεις-αυτό δεν μ'εμποδίζει να έχω τα μάτια μου ανοιχτά.Δεν κάνω εξαίρεση για κανέναν και προπάντως για τους φίλους μου-ελπίζω τελικά πως αυτό δεν έχει μειώσει την ανθρωπιά που τους δείχνω!
τώρα και χρόνια,κάθε γράμμα που παίρνω το νιώθω να έχει κάτι κυνικό.Υπάρχει περισσότερος κυνισμός στην ευμένεια που μου δείχνουν,απ'όση στο πιο άσπονδο μίσος...
κανείς ανάμεσα τους δεν έχει κρίνει ότι αξίζει τον κόπο να μελετήσει κάποιο απο τα βιβλία μου.
...δέκα χρόνια,και κανείς γερμανός δεν ένιωσε τύψεις που δεν υπερασπίστηκε το όνομα μου ενάντια στη σκοτεινή σιωπή όπου το έχουν θάψει.
...δεν έχω υποφέρει απ'όλα αυτά,ότι έχει ανάγκη ο χαρακτήρας δεν με πληγώνει.Amor fati,τέτοιο είναι το βάθος της φύσης μου
