Αγ.Ελεφάντης:Στον αστερισμό του λαϊκισμού-ο λαογενής[;] λαϊκισμός

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Τα πολιτικά αντικείμενα-κόμματα,κινήματα,ρεύματα,ιδεολογίες επαναστάσεις-φυσικά και δεν είναι ουδέτερα αφού πάντοτε εμπεριέχουν τον τρόπο που τοποθετούμαστε απέναντι στα πράγματα με βάση τον εαυτό μας,δηλαδή υποκειμενικά.Ευτυχώς;Μπορεί ο υποκειμενισμός να μην είναι πάντα μεροληψία και τύφλωση,αλλά το ''αφανές υποκατάστατο'' της πρώτης,συνήθως είναι η ιδιοτέλεια της ψήφου στη κάλπη ή ο τρόπος που εννοούμε την πολιτική που καθορίζεται αποκλειστικά απο το μέγεθος των προσόδων του επαγγέλματος μας και που τις νοούμε μικρές ή άδικες και που θα ήταν σίγουρα μεγαλύτερες εαν τις παίρναμε απο άλλους που τις νέμονται περισσότερο.
Ο υποκειμενισμός δεν είναι πάντοτε τύφλωση και φυσικά είμαστε με τους Σαλαμινομάχους κι όχι με τους Πέρσες[βασικά,πρωτίστως πρέπει να είμαστε με τα μεταλλεία του Λαυρίου μέσω των οποίων εισέρευσαν στο κοινό ταμείο των Αθηνών πολλά έσοδα,και,δευτερευόντως,με τον Θεμιστοκλή που αντιτάχτηκε στην ισόποση διανομή αυτών των προσόδων στον λαό των Αθηνών,προς χάριν της κατασκευής πολεμικών πλοίων για τον τότε πόλεμο των Αθηνών με τους Αιγινήτες...],μόλο που το πατριωτικό μας πάθος[συν το ένστικτο αυτοσυντήρησης]δεν μας επιτρέπει να επιλέξουμε ''αντικειμενικά'',μας αφορά όλους άμεσα.
''το αντικείμενο της έρευνας φτιάχνεται μ'εκείνη την απαραίτητη δόση αυθαιρεσίας,που δεν είναι άλλο απο την πολιτική μας στάση απέναντι του.Οι εννοιολογήσεις,η θεμελίωση,η επεξεργασία που ολοκληρώνουν το αντικείμενο της έρευνας έρχονται μετά για να μη μείνει έκθετη η πολιτική στάση,να μη μείνει αυθαίρετη ως το τέλος,γιατί τότε πεθαίνει'',γράφει στον πρόλογο του ο Ελεφάντης.Ποιό είναι το αντικείμενο της έρευνας του;Ο λαϊκισμός.Ποιός ευθύνεται και τι τροφοδοτεί τον λαϊκισμό;''Το ψάρι βρωμάει απο το κεφάλι'',είναι η απάντηση.Μέχρι το τέλος και συνεκτικώς θα υποστηριχθεί-στοιχειοθετηθεί αυτή η αυθαιρεσία,ακριβώς αντίθετα εν σχέσει με τον λαϊκισμό,που ακόμη κι αν δεχτούμε ότι ξεκινά ''απο τα πάνω''[κι ότι φυσικά προϊούσες διάσπαρτες φωλιές προσφέρουν εξυπαρχής στηρίγματα εμπέδωσης της απο τα πάνω λαϊκίστικης εξουσίας],προϊόντος του χρόνου ανυψώνει όλες τις βάρκες που ελλιμενίζονται εντός χωρικών υδάτων.
Τον διάλεξε η κοινωνία τον λαϊκισμό ή αυτός της δόθηκε σαν οργανώτρια δύναμη;Για να υποστηριχθεί μέχρι τέλους το δεύτερο,πρέπει αντίστοιχα να καταδειχθεί το...πρωτότυπο-πρωτόλειο του πασοκικού λαϊκισμού σαν σύστημα πολιτικό και πίστη κόσμου και κοσμάκη σε αυτό:Μεγάλο μερίδιο αυτού του κόσμου είναι τα αναδιαμορφωμένα,απο τα πριν του ερχομού του πασοκ στην εξουσία,μικροαστικά στρώματα που δεν εξαπατήθηκαν,σύμφωνα με τον Ελεφάντη,αλλά ο λαϊκισμός απο τα πάνω τους...επιβλήθηκε.Πως ξεπερνιέται αυτή η εγγενής αντίφαση;Μα φυσικά με την εστίαση στους μη μικροαστούς,με την ταξική ανάδυση των πιο κάτω απ'τους μικροαστούς ''προλετάριων''.Υπό αυτό το σχήμα[και με την ''αδυναμία'' των ''υποταγμένων''στις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής υπαλλήλων κι εργατών]ο λαϊκισμός δεν είναι λαογενές φαινόμενο.Ομως αταξική κοινωνία ούτε είχαμε ποτέ ούτε και πρόκειται να έχουμε,οπότε συνακόλουθα δεν θα υπάρχει και κοινή βάση αναφοράς όταν αναφερόμαστε στον ''λαό'',παρά μόνο εαν υποθέτουμε[υπό το πρίσμα της ταξικής ανάλυσης]ότι όποιοι είναι απο κάτω δεν παραχωρούν μετά ανακούφισης την οργάνωση της καλυτέρεψης της ζωής τους σε κάποιους απο πάνω,γιατί αυτό ακριβώς συνεπιφέρει το ξεφόρτωμα του βαρύ φορτίου απο τις πλάτες μας και που είναι οι συνέπειες πράξεων,στάσεων κ.λ.π. που ενέχουν προσωπική ευθύνη.Πολλές φορές,λοιπόν,είναι οι απο πάνω που πέφτουν θύμα εξαπάτησης:Φορτώνονται ενα φορτίο που δεν τους αναλογεί ώστε να κερδίσουν την εύνοια των πολλών,οι οποίοι πολλοί,απαλλαγμένοι,άμα τη αναλήψει της εξουσίας απο άλλους προς χάριν τους,έχουν ντουμπλάρει την απαλλαγή τους απο την αρχή μέχρι το τέλος:Οι συνεπιφερόμενες συνέπειες εξυπαρχής έχουν χρεωθεί στους ''απο πάνω'' που...επιβάλλουν.



Η ΕΞΑΠΑΤΗΣΗ
Η πρώτη ερμηνεία που έχει προβληθεί για το λαϊκισμό είναι εκείνη που τον θεωρεί εσκεμμένη εξαπάτηση του λαού:προϊόν ιδιοτελών που πασάρουν στον αφελή λαό διάφορα δημαγωγικά για να κερδίσουν την εμπιστοσύνη του ώστε να τον έχουν στο χέρι και να κερδίζουν τη ψήφο του.Λένε ψέματα οι λαϊκιστές,δημαγωγούν,κοροϊδεύουν τον κόσμο.Η περί δημαγωγίας καταγγελία ξεμπερδεύει μια και καλή χρησιμοποιώντας το μανιχαϊστικό ζεύγος του αφελούς λαού και του πονηρού πολιτικού.Η ''ερμηνεία'' της εξαπάτησης βλέπει το λαό ως καθυστερημένο και άβουλο πλάσμα,ενώ απο την άλλη αποδίδει σχεδόν σατανικές ιδιότητες στις πολιτικές ηγεσίες που,δίκην θαυματοποιού και ''μεγάλου τιμονιέρη'',οδηγούν το σκάφος εκεί που τους βολεύει.Απο εκεί και πέρα η πολιτική αντιπαράθεση εξαντλείται στη προσπάθεια ν'αποκαλυφτεί η δημαγωγία,να''ξεσκεπασθεί'',ο κόσμος να συνειδητοποιήσει ότι δεν έχει τίποτα να ωφεληθεί απ'τους δημαγωγούς που τον εξαπατούν.
Εαν ο λαός δεν είναι πάντα και καθ'ολοκλήρου αφελής κι άβουλος,τότε απομένει,αλληλοδιαπλεκόμενη με αυτή την ερμηνεία,η λαογένεια του λαϊκισμού.Το ''μανιχαϊστικό'' ζεύγος είναι αναπόφευκτο,εφόσον δέχεται ο Ελεφάντης τη συγκρουσιακή σχέση λαού-εξουσίας και φυσικά εφόσον σε μια αντιπροσωπευτική δημοκρατία υπάρχει εξουσία που ασκείται εις το όνομα της αντιπροσώπευσης των απο κάτω,[κι όπου ο αφελής μπορεί κάλλιστα να ενεδρεύει στο πρόσωπο του εξουσιαστή κι ο πονηρός στον αντιπροσωπευόμενο ψηφοφόρο-κι άρα η χειραγώγηση μπορεί να τροφοδοτείται αντίστροφα]Αποτέλεσμα; Μια γενικότερη κατάσταση ενσυνείδητου ψεύδους που επικαλύπτει ότι το ''αλλήλων τα βάρη βαστάζετε'' επιφέρει προστασία ακριβώς μόνο σε όσους δεν παραμένουν άβουλοι αλλά φωνασκούν διεκδικώντας ιδιοτελή προνόμια.Οταν φτάσει η στιγμή που νομοτελειακά το μοντέλο αυτό καταρρέει,τότε ακριβώς είναι οι απο κάτω πρώην και νυν φωνασκούντες που επιζητούν το άλλοθι της εξαπάτησης.Σε αυτή τη ζήτηση ανταποκρίνεται η προσφορά διερμηνευτών της ''εξαπάτησης''.[οι πραγματικοί εξαπατημένοι,δηλαδή οι μη φωνασκούντες,είναι αυτοί που καταλαμβάνουν την ενδιάμεση παθητική θέση.Το αριθμητικό εύρος των ενδιάμεσων παθητικών και των φωνασκούντων είναι κι αυτό που υπερκαθορίζει τη λαογένεια ή μη του λαϊκισμού]

Η ΛΑΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥ ΛΑΪΚΙΣΜΟΥ
Μια άλλη αντίληψη για τον λαϊκισμό είναι εκείνη που τον θεωρεί λαογενή παραγωγή.Οι εκδηλώσεις που χαρακτηρίζονται λαϊκιστικές είναι οι διεκδικήσεις ετερόκλητων μικροαστικών στρωμάτων που παίρνουν τη μορφή συντεχνιακών αιτημάτων επιβάλλοντας στις πολιτικές ηγεσίες και στο κράτος να τις υιοθετήσουν.
Γύρω απ'αυτό το μοτίβο περιστρέφεται η ανάλυση του Κ.Σημίτη που θεωρεί υπαίτιο του λαϊκισμού την ασάφεια της ταξικής συγκρότησης στον τόπο μας,εξαιτίας της οποίας υπάρχει έντονος κοινωνικός κατακερματισμός,δεν αντιπαρατίθεται διακριτές τάξεις και στρώματα,η ταξική πάλη αμβλύνεται και κατά κάποιο τρόπο διαχέεται στις διεκδικήσεις των συντεχνιών,πράγμα που εμποδίζει τη διαμόρφωση κομμάτων αρχών και σταθερών προγραμμάτων.Διότι τα αιτήματα που απορρέουν απο τις συντεχνίες δεν επιτρέπουν τη διαμόρφωση ταξικών προγραμμάτων που θ'αποσκοπούσαν σε μια συνολική συγκρότηση της κοινωνίας.Κατά τον Κ.Σημίτη,η αντίθεση λαϊκισμού/εκσυγχρονισμού δεν είναι μια αντίθεση που προσιδιάζει ειδικά στο πασοκ γιατί διαπερνά όλα τα κόμματα.Η αντίθεση λαϊκισμού/εκσυγχρονισμού αντιστοιχεί στην αντίθεση κέντρο/περιφέρεια,όπου το δυτικό μοντέλο συνταιριάζεται με την καπιταλιστική ανάπτυξη και τη σαφήνεια του ταξικού ιστού των κοινωνιών του κέντρου,ενώ αντίθετα στην περιφέρεια,όπως η Ελλάδα,προσιδιάζει η ασάφεια των ταξικών δομών,η άνθιση των συντεχνιών και οι στρεβλώσεις του πολιτικού συστήματος που απορρέουν απο τη λαϊκίστικη ιδεολογία.Ο λαϊκισμός δηλαδή είναι έκφραση κοινωνικής ανωριμότητας.
...Σύμφωνα με τον Μουζέλη,στις χώρες της καπιταλιστικής περιφέρειας παρατηρείται καθυστερημένη εκβιομηχάνιση κι ένα κοινοβουλευτικό σύστημα τ'οποίο παραδοσιακά λειτουργεί με δίκτυα πατρωνείας-πελατείας,με κάθετες σχέσεις μεταξύ κομμάτων,κράτους και κοινωνικών στρωμάτων χωρίς τη διαμεσολάβηση ενδιάμεσων αντιπροσωπευτικών σωμάτων και χωρίς τη λειτουργία θεσμών που θα ενσωμάτωναν τις μάζες στη καπιταλιστική-βιομηχανική δομή.Απο τη στιγμή λοιπόν που θα υπάρξει στην Ελλάδα ταχύρρυθμη οικονομική ανάπτυξη,τα παραδοσιακά δίκτυα και το πελατειακό πολιτικό σύστημα χάνουν την αποτελεσματικότητα τους για την πλαισίωση και την ενσωμάτωση των λαϊκών μαζών.
Στη φάση της μετάβασης ανακύπτουν δυσκολίες ενσωμάτωσης,αντιστάσεις κι αντιδράσεις των στρωμάτων που αισθάνονται απειλή απο τις αλλαγές του εκσυγχρονισμού,πράγμα που πυροδοτεί τις λαϊκίστικες αντιδράσεις.Ο λαϊκισμός έρχεται,ακριβώς,να εκφράσει και να διαμορφώσει ένα νέο πλαίσιο ένταξης των λαϊκών μαζών στη πολιτική και ν'αναδείξει τις νέες ηγετικές ομάδες που θ'ανανέωναν το παλαιό πατερναλιστικό-πελατειακό σύστημα παρέχοντας τους ένα νέο οργανωτικό σχήμα και μια νέα ιδεολογία.Σύμφωνα με την άποψη αυτή,χαρακτηριστικό στοιχείο του λαϊκισμού είναι ο χαρισματικός ηγέτης ο οποίος,αφενός συγκροτεί τις νέες ελίτ,αφετέρου προσφέρει το συνδετικό κρίκο στις ετερόκλητες λαϊκές εγκλήσεις,τις ενοποιεί και τις προσανατολίζει ενάντια στο κατεστημένο.

Η θεωρητική μήτρα απο την οποία απορρέουν οι απόψεις αυτές είναι ο λειτουργισμός που τοποθετεί το λαϊκίστικο φαινόμενο στον ασυγχρονισμό των διαδικασιών μετάβασης απο την παραδοσιακή στη βιομηχανική κοινωνία και το θεωρεί ως μορφή πολιτικής έκφρασης των λαϊκών στρωμάτων όταν αδυνατούν να συγκροτήσουν τα ίδια μιαν αυτόνομη οργάνωση και ιδεολογία.Πρόκειται για την ονομαζόμενη ''επανάσταση των αυξανόμενων προσδοκιών'',μέσα απο την οποία κατώτερα αλλά και ετερόκλητα κοινωνικά στρώματα επιδιώκουν ν'ανελιχθούν,γιατί το παραδοσιακό σύστημα τα κρατά καθηλωμένα στο περιθώριο.
...Η λειτουργιστική θεώρηση του λαϊκιστικού φαινομένου βλέπει ότι ο λαϊκισμός εκπηγάζει πρωτογενώς απο τις λαϊκές τάξεις που αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες της ενσωμάτωσης τους στο βιομηχανικό χώρο,είναι το αποτέλεσμα πρόσμειξης στοιχείων του παραδοσιακού-αγροτικού χώρου και επείσακτων στοιχείων του βιομηχανικού μοντέλου.Ο λαϊκισμός δεν είναι παρά το στρεβλό αποτέλεσμα προσαρμογής στα νέα δεδομένα,αντίσταση,άμυνα στο νέο πλαίσιο και συνάμα στρεβλή αποδοχή του.
Απο τη μια μεριά λοιπόν βεβαιώνεται ο λαογενής χαρακτήρας του λαϊκισμού,μέχρι του σημείου μάλιστα,κατά Σημίτη,να υποδεικνύεται ότι είναι αυτός και το ενδιάθετο στις μικροαστικές τάξεις συντεχνιακό πνεύμα που επιβάλλει στο κράτος και τα πολιτικά κόμματα τα ιδεολογικά χαρακτηριστικά που τους αντιστοιχούν.Απο την άλλη μεριά όμως η ίδια θεώρηση αποδίδει το τελικό αποτέλεσμα στη δράση των ελίτ και μάλιστα του χαρισματικού ηγέτη,η δράση και η προσωπικότητα του οποίου δημιουργεί το νέο πλαίσιο ενσωμάτωσης,πράγμα που αντιφάσκει προς το λαογενή χαρακτήρα της νέας ιδεολογίας.Η αντίθεση ηγετικών ομάδων προς τις κατεστημένες,ενώ πράγματι περιγράφει μια πραγματικότητα,υποτιμά τη συγκρουσιακή σχέση λαού-εξουσίας.Ετσι,το όλο πρόβλημα ανάγεται σε μια πολιτική αντίθεση των νέων ηγετικών ομάδων προς τις κατεστημένες,που ενισχύεται ''πολιτικοποιώντας'' τα λαϊκά στρώματα.Παρά τη διαβεβαίωση για το λαογενές του λαϊκισμού,η διολίσθηση στην αντίληψη της χειραγώγησης και της εξαπάτησης είναι εμφανής.Και γι'αυτό,σύμφωνα με το λειτουργιστικό σχήμα,οι λαϊκές τάξεις καταλαμβάνουν μια παθητική θέση,αγόμενες και φερόμενες απο τα συμφέροντα και τις ανάγκες των πολιτικών ελίτ.
Το τελικό αποτέλεσμα δεν αποδίδεται σε δράση των ελίτ,ή καλύτερα,η έναρξη της διαδικασίας για το σχηματισμό αντιπροσώπευσης αυτών ακριβώς των στρωμάτων που νιώθουν καθηλωμένα κι απειλούμενα απο εκσυγχρονιστικές αλλαγές,γίνεται προς χάριν τους και μόνο.Η ''αντίφαση''που διακρίνει ο Ελεφάντης,ενώ πράγματι καταδεικνύει το πρόβλημα που εμπεριέχεται σε οποιαδήποτε είδους αντιπροσώπευση πολλών απο λίγους,υποτιμά την ιδιοσυστατική σχέση που προκύπτει απο οποιαδήποτε ομάδα μικροσυμφερόντων,η οποία ορίζει επικεφαλείς άτομα που θα προωθήσουν,λόγω ταλέντου,ευφράδειας,γνωριμιών και...δημοσίων σχέσεων,μεγαλύτερης εμπειρίας κ.λ.π.,αυτές τις απαιτήσεις.Το αν θα ευοδωθούν αυτές οι απαιτήσεις εξαρτάται κυρίως απο τους επικεφαλής που επιλέγονται απο τους πολλούς ακριβώς με σκοπό την ευόδωση που πηγάζει κατευθείαν απο τις απαιτήσεις αυτών των στρωμάτων-ομάδων.
Τον ασυγχρονισμό,άλλωστε,μεταξύ των ανεπτυγμένων μητροπολιτικών χωρών και των περιφερειακών,υπερτονίζει κι ο ίδιος ο Ελεφάντης σε μια προσπάθεια να αντικρούσει την ανδροπαπανδρεϊκή θεωρία της μητρόπολης που καταπιέζει τη περιφέρεια.Με το να συσχετίζει αυτή τη θεωρία[των επιμέρους διαφορών διάφορων χωρών]φέρνοντας εντός του σώματος μιας και μόνο χώρας και των αντιθέσεων της μεταξύ των αστικών κέντρων της και της περιφέρειας-επαρχίας,με την άποψη Σημίτη για την ταξική διάρθρωση της ελληνικής κοινωνίας[την οποία,πάλι,ο ίδιος ο Ελεφάντης παραδέχεται πρωτύτερα],ο Ελεφάντης καταδεικνύει επαρκώς τη διάκριση και τη μεγάλη διαφορά που υπάρχει μεταξύ Α.Παπανδρέου και Σημίτη:Ο πρώτος έβλεπε τη λύση στο ελληνικό πρόβλημα στην απαγκίστρωση της Ελλάδας απο τον ''ιμπεριαλιστικό ζυγό'' που θα έφερνε την εθνική ανεξαρτησία,ενώ αντίθετα ο δεύτερος την σύγκλιση της Ελλάδος με τις προηγμένες χώρες,μέσω της ανεξαρτητοποίησης του πολιτικού συστήματος απο τις ποικίλες ομάδες που κρατάνε την Ελλάδα όμηρο στον μη εκσυγχρονισμό της-και που φυσικά δεν άγονται και φέρονται απο τις πολιτικές ελίτ δίχως να εξασφαλίζουν προνόμια ή μια ουδέτερη στάσιμη συντήρηση που δεν τους θίγει.

Και ο Ελεφάντης είναι αυτός που προσδίδει στον λαϊκισμό[στον πασοκικό λαϊκισμό]μη λαογενή χαρακτηριστικά:Είναι η ιδεολογία των μικροαστών που ανέβαιναν στην εξουσία,μια ιδεολογία εξουσίας που φτιάχνεται απο τα πάνω κι επιβάλλεται,μέσα σε μια ευνοϊκή συγκυρία,στους κάτω.[πρόλογος,σελ.13]
Σ'αυτό το ερμηνευτικό σχήμα,όπου αριστερό ή σοσιαλιστικό απαρέγκλιτα θεωρείται μόνο ότι ξεκινάει απο τα κάτω και πάει προς τα πάνω,κανένα κουβάρι δεν ξετυλίγεται παντοιοτρόπως.Κάλλιστα η ροή μπορεί να είναι αντίθετη[ειδικά όταν παραδεχόμαστε τον κοινωνικό κατακερματισμό και τη ποικιλόμορφη ταξική διάρθρωση του επιμερισμού της εργασίας στο καπιταλιστικό σύστημα]και να ξεκινάει απο τα πάνω για να συνενώσει,όσο το δυνατόν πλατύτερα και συνεκτικά,τα κουβάρια που αλληλοδιαπλέκονται απο κάτω.Είναι ο ίδιος ο Ελεφάντης που ομολογεί[επίσης στον πρόλογο]ότι χρειάστηκε να κάνει μεγάλες ιστορικές αναδρομές στο χρονοδιάστημα απο τον εμφύλιο μέχρι την έλευση της μεταπολίτευσης για να καταλάβει πως εκτεταμένα μικροαστικά στρώματα ήταν...έτοιμα να δεχθούν τη νέα ιδεολογία.Σε μια απ'αυτές τις αναδρομές στα χρόνια του μεταμφυλιακού κράτους,περιγράφει πως τα μικρομέγαλα συμφέροντα των απο κάτω ταυτίστηκαν με το αυταρχικό κράτος,σε μια παράλληλη εννοιολογική ταύτιση για το πως οι σχέσεις[είτε δομούνται εσωτερικώς και κινούνται προς ανεύρεση ''εξωπροστατών'',είτε εξωτερικές-εξωγενείς που κινούνται,προς χάριν εμπέδωσης π.χ.σταθερού συστήματος εξουσίας,σε ''εσωπροστατευτικές'',κι είτε συναρθρώνονται πολιτικά,είτε οικονομικά]μητρόπολης-περιφερειών στη παγκοσμιοποιημένη οικονομία ενσωματώνουν τις ''μισοανάπτυκτες''περιφέρειες στην παγκόσμια αγορά-σελ.161,162[και χωρίς,επίσης,αυτή την ενσωμάτωση ή αντιθέτως την υπανάπτυξη-άρα και την μη ενσωμάτωση τους-να την αποδίδει αιτιοκρατικά ο Ελεφάντης στους ''απο πάνω''των μητροπολιτικών κέντρων]:
σελ.65-Η σύνδεση των μικροαστών με το κράτος κι η συνακόλουθη ταύτιση τους με τον κρατικό λόγο και τα γενικότερα κρατικά συμφέροντα αντιστοιχεί και σε δικές τους κοινωνικές ανάγκες.Η συνοδοιπορία μικροαστών με τον συνασπισμό εξουσίας μέσα στον πόλεμο ήταν έκφραση στενής κι οργανικής αλληλεγγύης μεγάλων και μικρών συμφερόντων,χάρη στην οποία το κράτος θα διευρύνει την κοινωνική του βάση,θ'αποκτήσει ένα ισχυρό consensus που του έλειπε στην αρχή του πολέμου.Χάρη σ'αυτήν την αλληλεγγύη ανασυγκροτείται και το ίδιο το εμφυλιοπολεμικό κράτος σε νέες βάσεις.
Δεν θέλω να πω ότι όλοι οι μικροαστοί των πόλεων και της υπαίθρου,του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα,εντάχθηκαν σ'αυτή τη νεοπαγή μικροαστική τάξη...Οι διαφοροποιήσεις είναι και υπαρκτές και σημαντικές.Ούτε είναι σαφές που μπορεί να μπει μια διαχωριστική γραμμή...
Υπαρκτές οι διαφοροποιήσεις,τα εκτεταμένα στρώματα που μοιάζαν έτοιμα απο καιρό για να ''συγκυβερνήσουν'',δεν σημαίνει ότι αποτελούν και μια συντριπτική πλειοψηφία που σαφώς χαράσσει διαχωριστική γραμμή απέναντι σε διακριτές ή μη μειοψηφίες.Κατά το ίδιο σχήμα,πόσο εύκολα ένα σημαίνον που ακούει στ'όνομα οι ''απο κάτω'',απαντά στα πολλά σημαινόμενα που η ίδια η λέξη και το πλήθος των μελών των ''απο κάτω'' φέρει;Ο λαϊκισμός ναι μεν δεν μπορεί να θεωρηθεί λαογενής μέσα σε αυτό το πλαίσιο αφού δεν περιλαμβάνει όλα τα μέλη του ''λαού'',απο την άλλη μεριά δε η συμπερίληψη όλων των μελών του θα πρέπει να εμπεριέχει ομοούσια συμφέροντα,απόψεις,στάσεις ζωής,πράγμα αδύνατο,παρά μόνο μέσα στον χλοερό μέλλοντα τόπο της μαρξιστικής αταξικής ουτοπίας.
Το ότι εκτεταμένα στρώματα  απο τον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα συμπράττουν,φτάνει για να εγκιβωτισθεί ο λαϊκισμός στο εποικοδόμημα που τον επιστεγάζει και του οποίου ο διάκοσμος έχει σαφώς λαογενή στολίδια,που έστω κι αν αυτά αποτελούν συνονθύλευμα,συναποτελούν μια συλλειτουργούσα μαζική αντιπροσωπευτικότητα.

Υπάρχουν γενικότερες αδυναμίες της λειτουργιστικής ερμηνείας.Η σύνδεση του λαϊκισμού με τη φάση μετάβασης απο την παραδοσιακή στη βιομηχανική κοινωνία θα προϋπόθετε τη συγκρότηση της έννοιας ''βιομηχανική κοινωνία'' σε αντιδιαστολή προς την ''παραδοσιακή κοινωνία'' πέρα απο την περιγραφή κάποιων γνωρισμάτων.Γι'αυτό κι ο λαϊκισμός θεωρείται ανάμειξη παλλαϊκών και σύγχρονων στοιχείων,ένα συνονθύλευμα συμπεριφορών.Δεν εξηγείται γιατί κάποια στοιχεία επιβιώνουν,κάποια νέα προσκτώνται,γιατί η ανθεκτικότητα των μεν,γιατί η επικράτηση των δε,γιατί και μέχρι και ποιο σημείο καθίσταται δυνατή η συμβίωση.Ούτως ή άλλως ενεδρεύει ένας τελεολογικός πειρασμός:η γενική εξέλιξη τείνει προς το ''ανώτερο'' βιομηχανικό μοντέλο αφού ξεπερασθούν οι δυσλειτουργικότητες του παραδοσιακού.Τελικά η μετάβαση στο ανώτερο κι εξελιγμένο μοντέλο είναι νομοτελειακή και,εν πάση περιπτώσει,επιθυμητή.
Κατηγορείται στη λειτουργιστική ερμηνεία του λαϊκισμού η τυποποίηση της,η οποία δίνει συνήθως τη γενική εικόνα ενός γεγονότος ή φαινομένου όπως αυτό αποτυπώνεται βάσει συχνότερης εμφάνισης του,κι άρα πιθανοτήτων,σε επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές.Αυτή η προσέγγιση δεν εξηγεί επαρκώς[ή υπερτιμά τους παράγοντες συναίνεσης,ολοκλήρωσης-''νομοτέλειας'']τη ροή των σχέσεων και των αλληλεπιδράσεων μεταξύ ανθρώπων και ιδεών που φέρνουν συγκρούσεις και αστάθειες,ή αλλιώς τη περίφημη ''πάλη των τάξεων''.
Το βέβαιο είναι ότι κάθε αλλαγή συνηθειών,οργάνωσης,δομών,θεσμών κ.λ.π. φέρνει αναστάτωση στον μέσο άνθρωπο,κι αν επεκτείνουμε την έννοια της ''βιομηχανικής κοινωνίας'' στο πεδίο που ανήκει,δηλαδή στην ελεύθερη αγορά[που μόνο νομοτελειακή-λόγω ανταγωνισμού,κι άρα συγκρούσεων- δεν είναι μέσα στην ποικιλία των παραγωγών της και των προτιμήσεων των καταναλωτών της και που σημαίνει ότι η μη τυποποίηση της αποκρούει κάθε λειτουργιστική ερμηνεία που προσδίδει σημαντικά μερίδια απόδοσης των αιτιών του λαϊκισμού και σ'αυτήν]βλέπουμε καθαρά την ανάμειξη του παλαιωμένου και σύγχρονου τρόπου παραγωγής,προώθησης προϊόντων και γενικώς ανταγωνιστικότητας μιας οικονομίας.Το ότι και στις εκσυγχρονισμένες-ανεπτυγμένες χώρες παρουσιάζονται φαινόμενα λαϊκισμού,δεν αντικρούει την απόδοση αιτιών του λαϊκισμού στην ''ανωριμότητα'' των κοινωνιών,καθότι όσο πιο ανεπτυγμένη θεωρείται μια οικονομία,τόσο λιγότερο υπαρκτή κι η πατρωνεία που ενυπάρχει στα δρώντα μέλη της,κι άρα πάλι υφίστανται πολλοί που λόγω του ότι δεν μπορούν να ανταποκριθούν-προσαρμοστούν[μια άλλη λέξη για την ''ανωριμότητα'']στις απαιτήσεις του ανταγωνισμού,αναζητούν πολιτικές ή συνδικαλιστικές πατρωνείες που θα τους προστατέψουν ή θα μετριάσουν τις οικονομικές φουρτούνες που τους δέρνουν στον ωκεανό της αγοράς.Οι σχέσεις λαού-εξουσίας εδώ,μετασχηματίζονται σε συμπαραγωγικές σχέσεις[αλλά και καταναλωτικές για όσους ''δεν τα βγάζουν πέρα'']όπου οι θιγόμενοι επενδύουν στη πολιτική τους εκπροσώπηση.Εαν διαψευστούν οι προσδοκίες τους άμα τη αναλήψει των πολιτικών καθηκόντων των προστατών τους,δεν εξαπατούνται μόνοι τους:Ψηφοφόροι και ψηφοθηρευτές διαψεύδονται όλοι μαζί μέσα στη προεισαγωγική ψευδαίσθηση τους ότι μπορούν να συμβιώσουν σε κοινωνίες που αλλάζουν κι εξελίσσονται,μένοντας οι ίδιοι αμετακίνητοι κι αμεταρρύθμιστοι,χωρίς να επιβαρύνουν κάποιους άλλους που θα πρέπει να συνεισφέρουν σε αυτή τη προσδοκία τους.Εαν,επιπλέον,οι ελίτ που αναλαμβάνουν αυτή τη προστασία εμφορούνται κι οι ίδιες απο τέτοιες πατερναλιστικές  θεωρήσεις[κατ'εικόνα και ομοίωση των αντιλήψεων και των παραστάσεων που έχουν για το λαό-αλλά και για την αγορά-,αυτοί που είναι επίσης λαός,εφόσον πολλές ''ελίτ'' προέρχονται απο την αγορά και που αναλαμβάνουν την εκπροσώπηση-διερμηνεία  του λαού],τότε πράγματι πρέπει να δεχθούμε ότι υπάρχει ευθύνη για τα λαϊκιστικά φαινόμενα εξίσου στα ''λαϊκά στρώματα'' και στις ηγεσίες,όπου όλοι μαζί εξαπατούνται.
Στο βαθμό λοιπόν που ο λαϊκισμός δεν είναι παρά εκδήλωση πολιτικής και κοινωνικής ανωριμότητας βρισκόμαστε σε πλήρη αδυναμία να κατανοήσουμε πως αναφύονται λαϊκιστικά φαινόμενα και στο πλαίσιο ανεπτυγμένων ''βιομηχανικών κοινωνιών''.
Με τα προηγούμενα δεν θέλω να πω ότι ο λαϊκισμός δεν έχει καταβολές μέσα στην ιδεολογική πραγματικότητα των λαϊκών στρωμάτων,ούτε,πολύ περισσότερο,ότι δεν σχετίζεται με τις νέες ελίτ.Θέλω μόνο να επισημάνω τ'αναλυτικά και πολιτικά αδιέξοδα στα οποία οδηγούνται οι ερμηνείες που τον θεωρούν είτε προϊόν χειραγώγησης είτε αυτόνομο λαογενές προϊόν.Οι μισές αλήθειες που περιέχονται σε τέτοιου είδους ερμηνείες οδηγούν στη πλάνη να θεωρούνται υπεύθυνα πότε τα λαϊκά στρώματα και πότε οι ηγεσίες που τα εξαπατούν.
Ούτως ή άλλως οδηγούν σε στάσεις ρητορικής υμνολογίας του όποιου λαϊκού στοιχείου ή συνηθέστερα κολακείας λαϊκότροπων εκδηλώσεων κατασκευασμένων κατ'εικόνα και ομοίωση των αντιλήψεων και των παραστάσεων που έχουν όσοι θεωρούν τον εαυτό τους με υποκριτική μετριοπάθεια ''μη λαό'',αν και αυθεντικοί διερμηνείς του.Αυτή δηλαδή η''λαογένεια'' και η λαολατρεία δεν είναι παρά το άλλοθι,το ακαταμάχητο πρόσχημα κι επιχείρημα ενώπιον κάποιου φανταστικού λαοδικείου που θα επικυρώσει,με την έσχατη κρίση του και το άσφαλτο κριτήριο του,τη λαϊκότητα των ρήσεων και την ορθότητα των στόχων.Αν τούτο που λέμε και κάνουμε έχει προκαταβολικά επενδυθεί τα πρόσημα του λαϊκού,αν είναι η έκφραση της λαϊκής ψυχής,του λαϊκού λόγου και των λαϊκών αρετών,πως μπορεί ν'αμφισβητηθεί η ορθότητα του κι η αντικειμενικότητα του;Εύκολα άλλωστε αυτή η μηχανιστική απόδοση του λαϊκισμού στη λαογένεια καταλήγει στο αντίθετο της:μόλις ότι θεωρείται ενύπαρκτο της λαϊκής ψυχής,της ''ουσίας'' και της δράσης του λαού,οδηγηθεί σε αδιέξοδα,τότε ακριβώς,επειδή ο λαός έχει πάντα δίκιο,θα ξεπηδήσει απο τον ερμηνευτικό σάκο η καταγγελία της εξαπάτησης και της χειραγώγησης.

''ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ,ΥΨΗΛΟΤΕΡΗ ΜΟΡΦΗ ΛΑΪΚΙΣΜΟΥ''
...εκ προοιμίου θα μπορούσαμε να πούμε ότι όταν ο λαϊκισμός συμπίπτει με τον σοσιαλισμό τότε απλώς έχουμε πασοκ κι όχι σοσιαλισμό.΄Η να δεχθούμε ότι,στην ελληνική περίπτωση ο λαϊκισμός,δια του πασοκ,συναρθρώθηκε με την αστική ιδεολογία κι έτσι λαϊκά στρώματα έχασαν τη ριζοσπαστικότητα τους.
...η άποψη του Λακλάου[κάθε ριζοσπαστική-ανατρεπτική κινητοποίηση λαϊκών στρωμάτων και δυνάμεων είναι λαϊκισμός:Λαϊκισμός που μπορεί να είναι επαναστατικός όταν συναρθρώνεται με τη σοσιαλιστική ιδεολογία,είτε λαϊκισμός των κυρίαρχων τάξεων όταν ο λαϊκισμός συναρθρώνεται με την αστική ιδεολογία]έχει το αναμφισβήτητο προσόν ότι επισήμανε τις ανεπάρκειες του λειτουργισμού,όπως επίσης και τα αδιέξοδα στα οποία οδηγείται ο ταξικός αναγωγισμός,τόσο προσφιλής στο σταλινικό μαρξισμό που ανάγει όλες τις κοινωνικές και πολιτικές αντιθέσεις στην αντίφαση κεφαλαίου/εργασίας,εκμεταλλευτριών τάξεων και τάξεων που υφίστανται την εκμετάλλευση.
Δυο καρπούζια στην ίδια μασχάλη δεν χωρούν,κι όταν δεν ανάγεις τις αντιθέσεις στη πάλη των τάξεων και τη θεωρία της εκμετάλλευσης,απλά αποδέχεσαι ανεπαισθήτως ότι οι ''εκμεταλλευόμενοι'' δεν νιώθουν ότι υφίστανται ''εκμετάλλευση'',πολύ περισσότερο όταν καταλαβαίνουν ότι οι καπιταλιστικές παραγωγικές σχέσεις δεν σημαίνουν πάντα και ιδιοποίηση της υπεραξίας του κέρδους απο τον εργοδότη:Κοινώς,υπάρχει και το έλλειμμα,ή στην οθωμανική,το φέσι.Εαν η πασοκική διακυβέρνηση δεν ήταν σοσιαλισμός[κι αν αντιστοίχως λαογένεια σε οποιαδήποτε κοινωνική και μαζική διεκδίκηση,που εαν είναι δίκαιη ή θεμιτή πατώντας πάνω σε ένα υπαρκτό πρόβλημα δεν πρέπει φυσικά και να βαφτίζεται λαϊκισμός,δεν μπορούμε να έχουμε εκτός κι αν όλη η εργατική τάξη μετά της ''εργατικής αριστοκρατίας'' συμμαχήσουν κατά του κεφαλαίου],πάντως δεν ήταν και καπιταλισμός:Επιχείρηση που παράγει ελλείμματα συνήθως κλείνει,δεν την πασάρουν οι ιδιοκτήτες της[οι οποίοι ενίοτε δεν ιδιοποιούνται κέρδη]και δεν πληρώνουν τη συνέχιση της λειτουργίας της και την περαιτέρω απασχόληση των εργαζομένων σε αυτήν,οι φορολογούμενοι[''κεφάλαιο και προλεταριάτο'' μαζί]-για να μην μιλήσουμε για το τι είδους...υπεραξία παράγεται στο στενό δημόσιο γραφειοκρατικό τομέα που υπερδιογκώθηκε επί πασοκ.
Ο ίδιος ο Ελεφάντης,βλέπει πρωτύτερα του χρόνου έλευσης στην εξουσία του πασοκ εκμετάλλευση και στον ευρύ ωκεανό αυταπασχολούμενων του ιδιωτικού τομέα:[σελ.24]εκείνο που πράγματι συνέβη τη δεκαετία του '60 ήταν η ολοκλήρωση της καπιταλιστικής δομής της ελληνικής κοινωνίας,η ανάδυση ενός ''υγιέστερου'' καπιταλισμού σε σχέση με εκείνον που έβγαινε απο τον μαυραγοριτισμό και τις ενέσεις του σχεδίου μάρσαλ.Το ουσιώδες της νέας κατάστασης που διαμορφώνεται μέσα απο την εξαρτημένη εκβιομηχάνιση είναι η φυσιολογική αναπαραγωγή των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής εντός του εθνικού πλαισίου,μέσα απο τις κλασικότερες μορφές εκμετάλλευσης,συσσώρευσης και ελέγχου των δυνάμεων της εργασίας.
Τώρα πλέον ευρύτατες λαϊκές μάζες,της αγροτιάς και της πόλης,υπόκεινται στην αυξημένη καπιταλιστική εκμετάλλευση.
Αυτό θα επιφέρει και τη συνέπεια της ελεύθερης αγοράς,τον ανταγωνισμό που διευρύνει τις ευκαιρίες και διαφοροποιεί όσους τις αξιοποιούν[είτε επενδύουν,είτε υπάγονται σε υπαλληλία],ο οποίος βαφτίζεται απο τον Ελεφάντη ως...στρατηγικές αντιφάσεις:Το σύστημα έχει ριζώσει για τα καλά.Οι εξωτερικοί παράγοντες,όπως η μαζική είσοδος των ξένων κεφαλαίων,θα εσωτερικευτούν και θα εκφραστούν στη νέα συγκρότηση των τάξεων και τις αντιφατικές στρατηγικές τους.Μπορούμε να μιλάμε για μια αστική τάξη με πιο ευδιάκριτα χαρακτηριστικά,που προκύπτουν απο τις παραγωγικές της δραστηριότητες κι όχι απο την κρατική εύνοια.Εχουμε πια να κάνουμε με μια τάξη διευρυμένη και διαφοροποιημένη σε διακριτές μερίδες και τμήματα.
Μέσα σε αυτές τις μερίδες,ο Ελεφάντης κατηγοριοποιεί,αλλά όχι ξέχωρα απ'το μεγάλο κεφάλαιο, τους μικρομεσαίους:Μια ιδιαίτερα πολυσχιδή και δυναμική ζώνη μικρομεσαίων επιχειρήσεων στον τομέα της μεταποίησης,του εμπορίου και των υπηρεσιών,των οποίων το μικρό ή το μεγάλο μέγεθος δεν μπορεί να καταργήσει τον καπιταλιστικό τους χαρακτήρα.Γιατί το μικρό ή μεσαίο κεφάλαιο δεν στοιχειοθετεί μια ιδιαίτερη τάξη,εφόσον στηρίζεται στη μισθωτή εργασία-ή κυρίως σ'αυτήν-και στην εκμεταλλευτική σχέση.

Θα συμφωνούσαμε λοιπόν,ότι πράγματι δεν ανάγονται όλες οι κοινωνικές αντιθέσεις στον τρόπο παραγωγής αν και υπερκαθορίζονται απο την ταξική πάλη.Για παράδειγμα,πολλές απο τις αντιθέσεις των μικροαστικών κι αγροτικών τάξεων προς το συνασπισμό εξουσίας τοποθετούνται εκτός του πεδίου που ορίζεται απο τον κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής.
Οπότε,ιδού πεδίο σοσιαλιστικής δόξης λαμπρόν για αγροτικές επιδοτήσεις,μεσογειακά προγράμματα[που δεν είναι ''συσσωρευμένα κεφάλαια''] και διεφθαρμένους συνεταιρισμούς,καθώς και γραφειοκρατική δημοσιοϋπαλληλία.
Θα συμφωνούσαμε επίσης ότι η βασική αντίφαση που εδρεύει στον κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής και διαμορφώνει την εργατική και την αστική τάξη,τέμνεται απο ποικίλες αντιθέσεις ανάμεσα στο συνασπισμό εξουσίας και τις κυριαρχούμενες τάξεις και ότι,κάτω απο ορισμένες προϋποθέσεις,είναι δυνατόν οι κυριαρχούμενες τάξεις να συγκροτηθούν σε ενάντιο πόλο-αυτό άλλωστε είναι το ζητούμενο-,ότι αυτός ο ενάντιος πόλος είναι δυνατόν ν'αναδυθεί μόνο στη διάρκεια πολιτικών,κοινωνικών και ιδεολογικών αγώνων στους οποίους θα επιστρατεύονταν μεγάλα τμήματα των λαϊκών τάξεων,''όλος ο λαός'',κι ότι,τέλος,η επιστράτευση αυτή δεν γίνεται μόνο στη βάση ταξικών αιτημάτων.
Οι ''ποικίλες αντιθέσεις''κι η συγκρότηση πόλων είναι το επιστέγασμα[κατά Ελεφάντη:''αντίφαση''] μιας ανταγωνιστικής οικονομίας.Η κομμουνιστική ανατροπή του καπιταλισμού[''αυτό άλλωστε είναι το ζητούμενο'']είναι η συμμαχία κατά του κεφαλαίου,ο ενάντιος πόλος[ακόμη και απο αυτούς που πετυχαίνουν επιχειρώντας,π.χ. χωρίς κεφάλαιο αλλά με μια καλή ιδέα και την ανάλογη τόλμη που τη συνοδεύει στην εκτέλεση της,κι η οποία εκτέλεση πραγματώνεται και με δάνειο-τις συσσωρευμένες αποταμιεύσεις δηλαδή ''προλεταριάτου και κεφαλαίου''].
Συνεχίζοντας ο Ελεφάντης,συγκεκριμενοποιεί με το παράδειγμα του ΕΑΜ πως μια οργάνωση που συνένωσε όλους,ανεξαρτήτων ταξικών διαφορών,απέναντι στο ξένο κατακτητή και τους ντόπιους ''επιτηρητές του'':
Η περίπτωση του ΕΑΜ είναι μια κλασική πολιτική ενοποίηση των λαϊκών τάξεων κάτω απο την ηγεμονία του του ΕΑΜ-ΚΚΕ,μοναδικής έκτασης και συνοχής.Ο εαμικός λαϊκός συνασπισμός δεν συγκροτήθηκε με βάση τις ταξικές αντιφάσεις και τις ταξικές ιδεολογίες,αλλά με βάση τα συμφέροντα και τις ιδεολογικές αντιλήψεις όλων των κυριαρχούμενων τάξεων και στρωμάτων τον καιρό της κατοχής σε μια ιδιότυπη άρθρωση που,ενώ κατ'αρχήν έθετε στόχο την απελευθέρωση της χώρας απο την ξένη κατοχή,ταυτόχρονα ερχόταν σε σύγκρουση προς το σύνολο των αστικών πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων,αγγλόφιλης ή γερμανόφωνης χροιάς,έθετε δηλαδή το ζήτημα της μεταπολεμικής εξουσίας.
Και ναι μεν το ΕΑΜ δεν συγκροτήθηκε στη βάση της σοσιαλιστικής ιδεολογίας αλλά οι κοινωνικές και οι πολιτικές δυνάμεις που το συναποτέλεσαν,η ηγεμονία του ΚΚΕ σ'αυτό και ο στόχος της λαοκρατίας που αναδεικνυόταν απο τη δυναμική της αντιφασιστικής πάλης συνιστούσαν μια πρωτότυπη και δυναμική άρθρωση στοιχείων της σοσιαλιστικής ιδεολογίας με αναγεννητικές-δημοκρατικές προοπτικές.Τα υπό άρθρωση στοιχεία ήταν εξ'αρχής συμβατά και η δυναμική του αγώνα τα εναρμόνιζε ακόμη περισσότερο στο βαθμό που,μέσα στη χοάνη του αντιφασιστικού αγώνα και των συγκρούσεων προς τις αστικές δυνάμεις,τα μετασχημάτιζε δραστικά,αποδεσμεύοντας ολοένα και περισσότερο τα λαϊκά στρώματα απο τις προπολεμικές τους εστίες.Και υπό αυτή την έννοια η σύγκρουση των δυο μπλοκ έπαιρνε χαρακτήρα ταξικό.
Εδώ επιχειρείται μια αντιστροφή παραδείγματος εν σχέσει με το πασοκ,που ξεκίνησε και με σοσιαλιστική ιδεολογία και με συνθήματα περί ''απελευθέρωσης''και εθνικής κυριαρχίας απο εοκ και νατο,σε μια περίοδο όμως ειρηνική και κατά την οποία είχε αναπτυχθεί η ελληνική οικονομία,''απελευθερώνοντας''ποικίλα στρώματα απο τις προγονικές τους προλεταριακές εστίες.Η ηγεμονία του ΚΚΕ ήρθε να προσδώσει σοσιαλιστικά οράματα στην αντίσταση,σε αντίθεση με την ηγεμονία του πασοκ που,δήθεν κατά Ελεφάντη,δεν συνάρθρωσε πολιτικά ενοποιημένα λαϊκά στρώματα[οι λεγόμενοι ''μη προνομιούχοι''],κι αυτό αποδεικνύετε απο το πως η κάλπη έγειρε υπέρ της δεξιάς στο τέλος της δεκαετίας του 1980.Και φυσικά η αναγκαιότητα της αντίστασης σε έναν εξωτερικό κοινό εχθρό,συνάσπισε μια ιδιότυπη άρθρωση,που μέρος της διεκδίκησε[οπλοφόρα]με την απελευθέρωση απο τους γερμανούς,μονοπώλιο εξουσίας στην ''δημοκρατική προοπτική''[που κατέρρευσε με πάταγο ως ανατολικό μπλοκ-κι ενώ σε ενδιάμεσα στάδια είχε επιφέρει και εξεγέρσεις χωρών κατά της μητρόπολης ΕΣΣΔ,που την ''ανάγκασαν'' να προχωρήσει σε εισβολές-κατοχές].
Το πασοκ,δεν επέφερε μετασχηματισμό,ενώ το ΕΑΜ τον είχε ως κύριο στόχο,το πασοκ έμεινε στα λόγια και στις προγραμματικές διακηρύξεις,το ΕΑΜ προσπάθησε να τα κάνει πράξη,με απαραίτητο ενδιάμεσο στάδιο την αντιφασιστική πάλη και μετέπειτα τον ένοπλο εμφύλιο αγώνα.Και στις δυο περιπτώσεις διαπιστώνεται μια αλλαγή εκ των άνω,την οποία ο Ελεφάντης σωστά αποδίδει μεν στο πασοκ ως μια ''εξαπάτηση'' ενός ''κινήματος'' που πρέσβευε περισσότερη ''δημοκρατία'' και ''αναδιανομή υπέρ των μη προνομιούχων''[ενώ ήταν ένα αρχηγικό κόμμα με αντιδημοκρατικές διαδικασίες και μια αυλή μετριοτήτων που κολάκευαν τον ηγέτη],απο την άλλη δε,και στο εγχείρημα του ΕΑΜ διακρίνεται καθαρά η δράση για την ανατροπή με καθοδήγηση απο τα άνω,απλά η ''ευγενής'' πρόθεση του σοσιαλιστικού οράματος για την ''απελευθέρωση''των λαϊκών τάξεων απο την εκμετάλλευση απο τον ''αστισμό'',κάνει αυτό το εγχείρημα πιο ''δημοκρατικό'',αφού μπορεί να δρούσε με άνωθεν καθοδήγηση του ΚΚΕ,προς χάριν όμως μια τελικής έκβασης υπέρ ''του συμφέροντος των πολλών''.
Είτε πρόκειται για τον λαϊκισμό του πασοκ,είτε για τον ποθούμενο μετασχηματισμό του ΕΑΜ,η σίγουρη απόφανση είναι ότι,ακόμη και με ευρεία ύπαρξη συμβατών συναρθρούμενων στοιχείων ενός τέτοιου μετώπου που θα μας παρακινήσουν να θεωρήσουμε τις προσπάθειες ανατροπής ενός συστήματος ως μια επιθυμία όσο το δυνατόν περισσότερων μελών των ''απο κάτω'',αυτή η προσπάθεια χρειάζεται αναπόφευκτα μια υπερκείμενη αρχή που θ'αναλάβει ν'ανάψει το φυτίλι που έχει απλωθεί απο τα πριν.Και η παραδοχή εκ μέρους του Ελεφάντη περί ιδιότυπων αρθρώσεων...στοιχείων[μερών δηλαδή του ''λαού'']που εμφορούνταν απο τη σοσιαλιστική ιδεολογία με άλλες δημοκρατικές δυνάμεις[δημοκρατικές,κυρίως στη βάση της αντιπαράθεσης στα ξένα συμφέροντα που επικάθονταν στον σβέρκο την αυτόνομης εθνικής κυριαρχίας],φέρνει στο νου πάντα την αμέτοχη πλειοψηφία των επαναστάσεων[ή για άλλες διαφορικές και ηπιότερες καταστάσεις,τον μετασχηματισμό],όπως την έθεσε ο Π.Κονδύλης,γράφοντας σχετικά για την αλλαγή αίσθησης του κόσμου στο πλαίσιο αντικατάστασης ενός σχήματος σκέψης απο ένα άλλο[κι η σοσιαλιστική ιδεολογία,όπως κι η αστική της οποίας διερευνά ο Κονδύλης τους μετασχηματισμούς της στον χρόνο απο την κλασική φιλελεύθερη στη μαζική δημοκρατία,είναι ένα σχήμα σκέψης που περικλείει θεωρητικά κι ολιστικά τη κοινωνία και τον κόσμο]:
Κάθε επανάσταση,την οποία επιφέρει στην αίσθηση του κόσμου η φιλοσοφία,η τέχνη,ή η επιστήμη,δεν προξενεί αναγκαστικά και μιαν ανθρωπολογική επανάσταση,μολονότι κατά κανόνα έχει ορισμένες μακροπρόθεσμες επιδράσεις πάνω στο πως αντιλαμβάνονται τον εξωτερικό κόσμο ορισμένες κοινωνικές ομάδες.Ο λόγος αυτής της διαφοράς έγκειται στο ότι οι επαναστάσεις ως προς την αίσθηση του κόσμου δεν γεννιούνται απο την ώριμη ανάγκη πλατειών μαζών να δουν με άλλα μάτια τον κόσμο και τα αντικείμενα μέσα σ'αυτόν,παρά μάλλον απο την πολεμική μιας μικρής μειοψηφίας ενάντια στην κυρίαρχη κοσμοεικόνα.Η αλλαγή της κοσμοεικόνας αποτελεί επομένως περισσότερο πράξη συμβολική,η οποία επιβεβαιώνει τη νίκη της μειοψηφίας τούτης απέναντι στους επίσημους εκπροσώπους της παλιάς κοσμοεικόνας,παρά μιαν ανατροπή των κοινοτοπιών της καθημερινής εμπειρίας,με βάση τις οποίες ξετυλίγεται η ζωή των πλείστων ανθρώπων ή το πλείστο μέρος της ζωής όλων των ανθρώπων.
ή όπως το θέτει ο Ελεφάντης,σε σχέση με την ''ταυτότητα'' που αποκτά ένας ''λαός'':
όταν πράγματι φτιάχνεται μια ταυτότητα μέσα απο την αντιπαλότητα προς τις κυρίαρχες δυνάμεις,όταν ξεχωρίζει ένα ''λαϊκό δημοκρατικό εμείς'',η διαδικασία αυτή παραπέμπει σε ειδικές πολιτικές και κοινωνικές συγκυρίες στις οποίες πρωταγωνιστούν άλλοτε όλες οι λαϊκές δυνάμεις κι άλλοτε ορισμένες εξ αυτών εναντίον των υπολοίπων
...η παράδοση συγκροτείται πάντοτε εκ των υστέρων,είναι η αφήγηση μιας ιστορίας που γράφεται εκ των υστέρων,δεν είναι ποτέ η επίνευση και η δυναμική του παρελθόντος που διαπερνά το παρόν για να φωτίσει το μέλλον.

Και στις δυο θεωρήσεις της αστικής ή σοσιαλιστικής επανάστασης,ο δυναμικός μετασχηματισμός είναι εκ των άνω-και προς χάριν του Ελεφάντη ας υποθέσουμε ότι ο σοσιαλιστικός δεν είναι λαϊκισμός,παρά λαϊκισμός είναι μόνο υπό την επήρεια φαινομένων τύπου πασοκ.Απο τα κάτω έρχεται πάντα η αντιδραστικότητα απέναντι στον μετασχηματισμό[ή τον εκσυγχρονισμό και τις μεταρρυθμίσεις]που συνδέει ποικίλες ομάδες μικροσυμφερόντων,που στην ελληνική περίπτωση και λόγω του ωκεανού των αυταπασχολούμενων του ''μεσαίου χώρου'',μοιάζει να κουμπώνει το φαινόμενο του λαϊκισμου εν ελλάδι:Η κοινωνία δεν ήταν ώριμη τη δεκαετία του '80 για ''σοσιαλισμό''[ψήφισε ενάντια στη δεξιά της χουντοτρομοκρατίας κι όχι ενάντια στο καπιταλιστικό σύστημα],η κοινωνία δεν ήταν ώριμη για το ευρώ[αλλά υπερκατανάλωνε τ'αγαθά της δύσης],και σήμερα δεν είναι ώριμη εν μέσω μνημονίων για μεταρρυθμίσεις που ξεβολεύουν πολλούς.
Αν ότι ορίζει τη ριζοσπαστικότητα και την αντεξουσιαστική ροπή ενός λαού χρειάζεται απαραιτήτως την αυτογνωσία για το τι εστί αυτός ο λαός ώστε να μη μιλάνε οι ''απο πάνω'' αυθαίρετα εις το όνομα του ''λαού'',ο ελληνικός λαϊκισμός είναι ο κατ'εξοχήν συντηρητικός,είτε γίνεται στο όνομα του σοσιαλισμού είτε σήμερα στ'όνομα του αντιμνημονιακού αγώνα[που είναι αποτέλεσμα των ελλειμμάτων που θέριευσαν απ'τον πασοκικό λαϊκισμό].Εαν επί πασοκ το έργο της επίμονης ανάκλησης των σχημάτων και των μορφών της εαμικής αντίστασης παίχτηκε πολύ,ομογενοποιώντας υπαρκτές αντιστάσεις κι αντιδράσεις των λαϊκών στρωμάτων με τελικό αποτέλεσμα την υποκατάσταση-νόθευση τους μέχρι τελευταίας ρανίδας των πρωτογενών νοημάτων τους[που τέθηκαν σε κίνηση διεκδίκησης απο τα πάνω του κκε με την εμπράγματη και σοβαρή αφορμή του αντιφασιστικού αγώνα],ώστε τελικώς ο ''αγώνας που τώρα δικαιώνεται'' ν'αποδειχθεί φενάκη μιας στάσιμης αδρανοποίησης του λαού,που δεν τον κορόιδεψε κανένας[αλλά που αυτό δεν αποδεικνύει ότι δεν ήταν κι ανώριμος],αλλά τόσο το σημερινό έργο του αντιμνημονιακού λαϊκισμού που βασίζεται επίσης πολύ στην''λαϊκή παράδοση''του εθνικολαϊσμού ομογενοποιεί ευρύτατα στρώματα και κοινωνικές ομάδες,με τη διαφορά όμως ότι αυτή η συμπίληση κανένα πρωτογενές νόημα δεν νοθεύει:Ο λαϊκισμός ζητά να μην αλλάξει τίποτα,κι αυτό έρχεται ηχηρά και διά της ψήφου σε αντιμνημονιακά κόμματα που μετέπειτα υπέγραψαν μνημόνια.Κανείς δεν κορόιδεψε κανέναν,οι κορπορατιστικές διεκδικήσεις και τα ''δικαιώματα'' είναι η κλασική νεοελληνική αντιεξουσιαστική ροπή που συναρτά τη ψήφο της με αντιπαροχικές εξυπηρετήσεις.Οι ηγετικές ομάδες,πλήρως συνδεδεμένες με ευρύτατα στρώματα ψηφοφόρων που αποτελούν τη μεγάλη πλειοψηφία[δημόσιοι οργανισμοί,δημόσιοι υπάλληλοι,συνταξιούχοι και πάσης φύσεως επιδοματούχοι],εκφράζουν ως πολιτικό λόγο και οργάνωση ακριβώς αυτή την λαϊκότητα που έχει αυτονομηθεί απο κάθε είδους πολιτική κυριαρχία[και στον ωκεανό του συνταξιοδοτικού-προνοιακού συστήματος μετά του δημοσίου τομέα του υδροκέφαλου κράτους,την αυτονόμηση απο ένα ανταγωνιστικό καπιταλιστικό σύστημα].Ο λαϊκισμός είναι η αντίδραση των απο κάτω που σχηματοποιεί μορφές ''πάλης'' και τρόπους οργάνωσης της και που ηγετικές ομάδες αναλαμβάνουν να την εκπροσωπήσουν.
Κανένας λαϊκισμός δεν είναι προοδευτικός,πολύ περισσότερο δεν μπορεί να είναι επαναστατικός-σοσιαλιστικός.Διαχέει και διαλύει μιαν αρχική αντιεξουσιαστική ροπή και ριζοσπαστικότητα λαϊκών τάξεων μέσα σε μια μυθευτική αντίληψη περί λαού απ'την οποία λείπει ακριβώς η πραγματικότητα του λαού.Γιατί,αν το ζητούμενο είναι η αυτονόμηση της λαϊκότητας,δηλαδή η πολιτική κι η ιδεολογική οργάνωση της αντίθεσης προς την εκμετάλλευση,την υποταγή και την κυριαρχία,αυτή η κίνηση των λαϊκών μαζών δεν μπορεί ν'αποσυνδεθεί ούτε απο τις μορφές που εκλαμβάνει ως πολιτικός λόγος και τρόπος οργάνωσης ούτε απ'τις ηγετικές ομάδες που αναλαμβάνουν να την οργανώσουν.

ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΛΑΪΚΙΣΜΟΥ
...Η ρητορική του σοσιαλισμού έφτιαξε ένα λαό στα μέτρα της.Ο πραγματικός όμως λαός δεν φτιάχνεται με τα μέτρα της ρητορικής.Αν η ρητορική δρα λογοκεντρικά και με μια κίβδηλη ισοδυναμία υποκαθιστά στον πραγματικό λαό τον περί λαού λόγο,το πρώτο μέλημα είναι να σπάσουμε αυτή τη ταυτολογική σχέση:''το πασοκ είναι σοσιαλιστικό,άρα όσοι το δέχτηκαν εκφράστηκαν σοσιαλιστικά''.
Ο λαϊκισμός δεν μπορεί ν'αποσυνδεθεί απο τις μορφές που λαμβάνει ως πολιτικός λόγος:Είναι μια ρητορεία περί λαού,που δεν ανταποκρίνεται στην ολιστική ταυτολογία της ίδιας της λέξης ''λαός'',που εμπερικλείει μάζες και ποικίλα στρώματα αλλά και άτομα.Η πολυσημία του λαού που προσπαθεί η ρητορεία να την αποχυμώσει απο τις ιδιοτυπίες της,καταργεί τη δυνατότητα να διακριθούν-ώστε μετέπειτα και να οριστούν-αυτές οι ιδιοτυπίες.Δεν συναντάται όμως συχνά ένας λαός,μια φυλή,να μην μπορεί να προσδιοριστεί γενικά-ιδιομορφικά κι αρκούντως αντιπροσωπευτικά απο κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που μεγαλώνουν τα φύλλα και τις ρίζες τους μέσα σε έναν συγκεκριμένο εδαφικό χώρο στον οποίο διαβιούν συγκεκριμένοι άνθρωποι και των οποίων η πλειοψηφία αναμοχλεύει τα βασικά και συνηθέστερα χαρακτηριστικά-ιδιομορφίες που απαντώνται σε ένα ευρύ φάσμα ανθρώπων και που νομοτελειακά επηρεάζει τη συμπεριφορά,αν όχι όλων,σίγουρα των περισσοτέρων.Ενας λαός και με τη ρητορική που επιλέγει να χρησιμοποιεί για να περιγράφει τις πράξεις ή τις διεκδικήσεις του,φέρνει τον εαυτό του στο υπαρκτό του ανάστημα,στα μέτρα που του αναλογούν.Εαν η ρητορική του πασοκ έφερε τον λαό σε άλλα μέτρα απ'αυτά που του αναλογούσαν,αυτό θα σήμαινε ότι ο Ελεφάντης αντιφάσκει με τον εαυτό του που υποστηρίζει ότι:''Ο λαός δεν κοροιδεύεται''-το αντίθετο επιχείρημα[ότι κοροιδεύετε]υποστηρίζουν οι αντιπολιτευόμενοι σωτήρες του μεσσιανικού λαϊκισμού.Δεν θέλει να πει αυτό όμως ο Ελεφάντης[αλλά ούτε και να βαδίσει στη μέση του δρόμου υποστηρίζοντας απλά πως η πασοσική ρητορική απλώς ξεχείλωσε μια υπαρκτή ροπή].Απλά το πασοκ,θεωρεί,εκμεταλλεύτηκε το μένος της πλειοψηφίας του τότε κόσμου-λαού για ότι αντιπροσώπευε η λέξη ''Δεξιά'':Δηλαδή,αναγνωρίζει πως μια αντιδεξιά λαϊκή ρητορική,ορίζει την προμεταπολιτευτική δεξιά εντός των πλαισίων δράσης της.Απο αυτή την κοινή αίσθηση του λαού περί δεξιάς,άντλησε το πασοκ τη ρητορική του,αν όχι για το τι ήθελε ο λαός[σοσιαλισμό],σίγουρα,τουλάχιστον για το τι δεν ήθελε:''Την επάρατη δεξιά''.[κι ασχέτως της εκ της παρελθούσας δράσης της δεξιάς που δικαιολογεί εκ μέρους του λαού το αισθήμα δυσφορίας απέναντι στα έργα και τις ημέρες της δεξιάς,ξανά εδώ διακρίνουμε ''σπέρματα'' αντιδραστικά:Ο λαϊκισμός βρίσκει πάντα γόνιμο έδαφος μόνο στην άρνηση κι απόρριψη,σχεδόν ποτέ σε έναν αντίλογο που αντιπροτείνει κάτι μη στάσιμο έναντι προτάσεων που  επαίρονται ότι σπάνε τον φαύλο κύκλο της στασιμότητας]
Παρακάτω ο Ελεφάντης,ακριβώς για να μη δεχθεί προκατα-βολικά οιοδήποτε πρωτεϊκό στοιχείο στην έννοια του λαϊκισμού,επισημαίνει το πρόβλημα των λαϊκίστικων φαινομένων που με την πολλαπλότητα των εκδηλώσεων τους,ακριβώς γιατί είναι πολυάριθμα,δύσκολα εγκιβωτίζονται σε ένα και μόνο αυστηρό πλαίσιο:
Πρέπει ωστόσο προκαταβολικά να πάρουμε υπόψη ότι η ιδέα του λαϊκισμού ανακαλεί πολυάριθμες εικόνες όχι μόνο στο χώρο των πολιτικών ιδεολογιών αλλά και των πολιτισμικών συμπεριφορών,έτσι που το λαϊκιστικό φαινόμενο να φαντάζει πρωτεϊκό.Αλλά η πολλαπλότητα των εκδηλώσεων που σημαίνονται με τον ίδιο όρο αποτελεί πρόβλημα.Είναι δηλαδή τόσο πολύσημος ο όρος λαϊκισμός ώστε να καλύπτει ένα τόσο μεγάλο φάσμα εκδηλώσεων και ιδεολογημάτων;'Η μήπως πρέπει μ'αυτή τη λεκτική σύμβαση να χαρακτηρίσουμε μια ιδιάζουσα κατάσταση,ορισμένου τύπου φαινόμενα;
...η πολυσημία θα είχε νόημα μόνο αν πράγματι υπάρχει κάτι ανεξάρτητο απο τις πολλές σημασίες που επενδύεται,ότι ο όρος είναι ισχυρός ως πρώτη έννοια απο την οποία αφετηριάζονται οι πολλές σημασίες στην οποία μπορούν ν'αναχθούν.Αν δεν συνεννοηθούμε για την εγκυρότητα της πρώτης έννοιας,τότε η πολυσημία ή συγκαλύπτει τον πρωταρχικό πυρήνα διαλύοντας τον σε επιμέρους σημασίες ή το να μιλά κανείς για πολυσημία δεν είναι παρά ένας τρόπος να αρνηθεί την καταλληλότητα ενός όρου,άρα και την ύπαρξη του αντικειμένου που θέλει να ορίσει.Αν π.χ. ο λαϊκισμός είναι ή προσθετική ή παραθετική επισήμανση στοιχείων όπως ο εθνικισμός,ο αντιπλουτοκρατισμός,ο ουτοπισμός,ο κρατισμός,ο κορπορατισμός κ.λ.π. ,τότε δεν υπάρχει λαϊκισμός ως εννοιολογική κατασκευή.
Πρέπει να υπάρχει κάτι που θα το ονομάζαμε,απλούστατα,λαϊκισμό,κι αυτό το κάτι να συμπυκνώνει τις επιμέρους σημασίες.
Μιας κι ως χώρα ανήκουμε απο τα χρόνια που γράφει ο Ελεφάντης[δεκαετία '90]στον δυτικό κόσμο της μαζικής δημοκρατίας και κατανάλωσης κι αφού ο λαϊκισμός δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο,ας δούμε τη συμπύκνωση του όρου λαϊκισμός στη λέξη-έννοια που έρχεται αμέσως στο μυαλό των περισσοτέρων όποτε πρέπει να οριστεί περιεκτικά ή ενδεικτικά το λαϊκιστικό φαινόμενο:Τη κολακεία των μαζών[ο του δήμου κόλαξ,κατά Αριστοτέλη].Το περιγράφει παραστατικά ο Π.Κονδύλης:Οι ελίτ μπορούν να γίνουν μόνιμα όργανα άσκησης εξουσίας μονάχα μετά την κατάτμηση της κοινωνίας σε άτομα και την επιβολή των εξισωτικών αρχών και στάσεων.Διαμορφώνονται μέσα στην πολιτική,στην οικονομία και στην κοινωνική ζωή,ανταγωνίζονται η μια την άλλη ή κλείνουν μεταξύ τους συμμαχίες και πορίζονται τη νομιμοποίηση τους απο το γεγονός οτι είναι ανοιχτές για τον καθένα,ήτοι δεν παραβιάζουν την υπέρτερη αρχή της ισότητας των ευκαιριών.Ανταγωνιστικές πολιτικές ελίτ,οι οποίες πολεμούν για την κατάκτηση της κρατικής εξουσίας,πρέπει να νομιμοποιηθούν επιπρόσθετα με την ετυμηγορία του εκλογικού σώματος.Κάθε ελίτ,εφόσον εγείρει αξιώσεις πάνω στην εξουσία αυτήν,υποχρεώνεται ν'αγωνιστεί για να κερδίσει την εύνοια των εκλογέων,οπότε πρέπει να επηρεάσει τη βούληση τους και συνάμα να επηρεασθεί κι η ίδια απο τη βούληση τούτην.
Η διέξοδος απο τη διελκυστίνδα της αντικειμενικής διπλής ανάγκης να ασκηθεί εξουσία και ταυτόχρονα να ληφθούν υπ'όψιν οι ποικίλες επιθυμίες των εκλογέων είναι ο λαϊκισμός.
Λαϊκισμός είναι ο τρόπος,με τον οποίο γεφυρώνεται[προσωρινά]η αντίφαση ανάμεσα στην αρχή της γενικής ισότητας και στην [προσωρινή]έμπρακτη εξουσία μιας ελίτ μέσα στις συνθήκες της μαζικοδημοκρατικής πολιτικής.Συνίσταται στο ότι οι πολιτικές ελίτ,παρά την επιδίωξη να κρατήσουν για τον εαυτό τους το μονοπώλιο των αποφάσεων,υποχρεώνονται ν'αποτίσουν φόρο τιμής σε ορισμένες διαδεδομένες ιδέες ή προκαταλήψεις που κολακεύουν τις μάζες.
Ετσι π.χ. κάθε ελίτ αποκρούει την υποψία ότι η εξουσία της μέσα στο κράτος ή η συναφή της αξίωση θα ήταν ποτέ δυνατόν να επηρεάσει δυσμενώς ή και να άρει την ισότητα ανάμεσα σε όλα τα μέλη της κοινωνίας.Απεναντίας,αυτοπαρουσιάζεται ως η πιο αξιόπιστη εγγύηση για τη διαφύλαξη ή την επέκταση τούτης της ισότητας.Ισχυρίζεται ότι είναι σαρξ εκ της σαρκός του λαού,άριστος γνώστης κι ερμηνευτής των ενδόμυχων ευχών και ονείρων του,πιστός εκτελεστής της λαϊκής βούλησης.
Ωστόσο,στον βαθμό που οι εκλογείς διατυπώνουν συγκεκριμένα τις ανάγκες και τα συμφέροντα τους μέσω των επαγγελματικών τους ενώσεων ή των μέσων μαζικής ενημέρωσης,πρέπει να πραγματοποιηθεί και συγκεκριμένα η βούληση του ''λαού'',ήτοι μέσα στις συνθήκες της μαζικοδημοκρατικής πολιτικής ελευθερίας η volonte generale[γενική βούληση]και η  volonte des tous δεν μπορούν ν'αποκλίνουν τόσο πολύ,ώστε η κυρίαρχη ελίτ ν'αγνοεί τη δεύτερη,επικαλούμενη μια δική της ερμηνεία της πρώτης.
Η λαϊκιστική συνύφανση ή ταύτιση της volonte generale με τη volonte des tous συγκεκριμενοποιείται υλικά υπό τη μορφή μιας ικανοποίησης αιτημάτων,τα οποία θα έπρεπε να έχουν απορριφθεί εαν εφαρμόζονταν καθαρά πραγματολογικά οικονομικά ή άλλα κριτήρια.Μέσα στη μαζική δημοκρατία,η αξιοκρατία και ο λαϊκισμός αναγκαστικά διεξάγουν μεταξύ τους ασταμάτητο αγώνα.
Ομως ο λαϊκισμός οφείλει να ικανοποιεί διαρκώς και ψυχολογικές ανάγκες,δημιουργώντας υποκατάστατα της ισότητας εκεί όπου έμπρακτη ισότητα δεν υπάρχει.Ενα τέτοιο υποκατάστατο παρέχει π.χ. η προϊούσα κατάρρευση των ορίων ανάμεσα σε ιδιωτική και δημόσια σφαίρα,έτσι ώστε ο ''κοσμάκης'',αλλά κι ο ''ώριμος πολίτης'',με βάση τα όσα του λένε τα μέσα μαζικής ενημέρωσης,μπορεί να πεισθεί ότι τούτο ή εκείνο το μέλος τούτης ή εκείνης της ελίτ συμπεριφέρεται ''ανθρώπινα'' και γενικά είναι ''όπως όλοι μας''.Ο εγγενής λαϊκισμός της μαζικής δημοκρατίας κάνει πρωταρχικό καθήκον των μελών των ελίτ να εκδηλώνουν επιδεικτικά σε κάθε δεδομένη ευκαιρία πόσο κοντά βρίσκονται στον απλό άνθρωπο.Μια στάση διαφορετική ερμηνεύεται ως περιφρόνηση των συνανθρώπων και της ισχύουσας αρχής της ισότητας και τιμωρείται ανάλογα.
Στο σημείο αυτό ο ''κοσμάκης'' της μαζικής δημοκρατίας εμφανίζεται με ιδιαίτερες αξιώσεις και ιδιαίτερη αυτοπεποίθηση,κι απο την άποψη αυτή ξεχωρίζει απο τους μικροαστούς της αστικής εποχής,οι οποίοι ένιωθαν σφηνωμένοι ανάμεσα στην αστική τάξη και το προλεταριάτο κι έβλεπαν,αντίστοιχα,τον κόσμο με μάτια γεμάτα σέβας ή τρόμο.Το μεσαίο στρώμα που αποτελεί τον κορμό της μαζικοδημοκρατικής κοινωνίας θεωρεί αντίθετα τον εαυτό του όλο και περισσότερο ως την οικουμενική τάξη,και διαμορφώνει με τις βιοτικές του συνήθειες και με το γούστο του τις πιο χαρακτηριστικές πλευρές της ζωής στη μαζική δημοκρατία.Μπορεί προ παντός ν'αποκομίζει την εντύπωση ότι διαθέτει αρκετή κρίση ή τουλάχιστον πονηριά,ώστε να μην ξεγελιέται απο κανέναν.Καθώς διαπνέεται απο αυτή την αυτοπεποίθηση,ο μικρότερος ή μεγαλύτερος ''κοσμάκης'',συχνά βλέπει περιφρονητικά τα μέλη των πολιτικών ελίτ,δηλαδή τους ''πολιτικάντηδες'',και εκφράζει την αδιαφορία του για όσα κάνουν.

Ενώ σε αυτή την οπτική του λαϊκισμού,ο λαϊκισμός-όπως και στην οπτική του Ελεφάντη-δεν είναι λαϊκή παραγωγή,[μπορεί όμως να είναι λαϊκή κατανάλωση],η γραμμική συνέπεια αυτής της αρχικώς απο τα άνω παραγωγής γίνεται θέσφατο και προικοδοτείται και στους μεθεπόμενους που θα διαδεχθούν τους προηγούμενους στην εξουσία,έχοντας ικανοποιήσει στο ενδιάμεσο μια πληθώρα αιτημάτων πολυποίκιλων επαγγελματικών ομάδων,κυρίως μικροαστικών.Εαν ανάγουμε αυτά τα αιτήματα στη σφαίρα των προνομίων που έχουν ήδη καθιερωθεί,απο μόνη της αυτή η καθιέρωση παράγει εξουσία απο τα κάτω προς κατανάλωση για τους απο πάνω και στην οποία εφόσον της αρνηθεί τη δικαιοδοσία η οιαδήποτε εξουσία,απλώς χάνει τα ερείσματα της.Ακόμη λοιπόν κι αν δεχτούμε ότι η γενεσιουργός αιτία του λαϊκισμού είναι η ιδεολογία της εξουσίας,η κατάσταση win-win που προκύπτει για άρχοντες και αρχομένους,εδραιοποιεί ''αποκεντρωμένες εξουσίες'' με τη μορφή προνομίωνσε μια συνύφανση οργανική,γέρνοντας-όσο περισσότερα μεμονωμένα αιτήματα βρίσκουν ικανοποίηση-τη πλάστιγγα συνεχώς εις βάρος της πολιτικής εξουσίας υπό τη μορφή μιας ημιπαθητικής μέθεξης που αγωνιά ν'αφήσει παρακαταθήκες,όπως ακριβώς και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας δεν βρίσκουν τηλεθεατές όσο δεν ασχολούνται με τα''προβλήματα της καθημερινότητας του πολίτη''.

ΛΑΪΚΙΣΜΟΣ:ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Παρά το γεγονός ότι λαϊκιστικές εκδηλώσεις εκτείνονται πέραν του πολιτικού πεδίου,ωστόσο εκεί που κυρίως επιχωριάζει,συμπυκνώνει και μορφοποιείται ως ξεχωριστό και ιδιότυπο ιδεολογικό μόρφωμα είναι ο χώρος της πολιτικής.Συνιστά όχι απλώς μια διαφορά,αλλά συγκροτεί και οργανώνει μια πολιτική αντίθεση προς άλλες πολιτικές ιδεολογίες και,υπο αυτήν την έννοια,παίζει το ρόλο κάθε διακριτής πολιτικής ιδεολογίας.
...πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι ο λαϊκισμός είναι μια αρνητική ιδεολογία.Ο ίδιος ο λαϊκιστής δεν θεωρεί ότι παραφθείρει και παραποιεί.Αντίθετα μάλιστα,θεωρεί ότι το κίνημα του αποτελεί αυθεντική έκφραση λαϊκής ιδεολογίας,γι'αυτό και δεν αποδέχεται για τον εαυτό του αυτό το μειωτικό χαρακτηρισμό.Αλλοι θα του προσάψουν την παραποίηση,τον εκχυδαϊσμό,την εκπτώχευση των εννοιών και των ιδεών.Ο λαϊκισμός είναι πάντα ο λαϊκισμός του άλλου.
...Είναι μια ιδεολογία που περιγράφει κατά έναν ορισμένο τρόπο την πολιτική αντίθεση λαϊκών τάξεων προς το σύστημα πολιτικής κυριαρχίας που επικρατεί στη μεταπολιτευτική Ελλάδα.
...οι νέες συνειδητοποιήσεις των λαϊκών στρωμάτων κι οι αντιδράσεις τους,όλα τα φαινόμενα που συνθέτουν τη λαϊκή ριζοσπαστικότητα της μεταπολίτευσης,αποτέλεσαν την πρώτη ύλη του λαϊκισμού.Πρώτη ύλη που μετασχηματίστηκε σε ένα νέο ιδεολογικό μόρφωμα,αυτό που εξέφρασε το πασοκ.Παραγωγός του λαϊκισμού ως πολιτική ιδεολογία ήταν το πασοκ.Αλλά ανάμεσα στην κοινωνική αιτιολόγηση και την ιδεολογική μορφοποίηση μεσολαβεί μια διαδικασία μετασχηματισμού.Ο λαός δεν παράγει απο μόνος του λαϊκισμό,ο λαϊκισμός δεν είναι λαϊκή παραγωγή.Μπορεί όμως να είναι λαϊκή κατανάλωση.
Αν η εκτατική θεώρηση του λαϊκισμού ''αυτοκρατορεύει σε όλα όσα σκεπάζει ο ουρανός'',χαρακτηρίζοντας λαϊκισμό κάθε παρέκτροπη εκδήλωση,καταργεί έτσι τη δυνατότητα να εντοπισθούν οι εκδηλώσεις που πράγματι είναι λαϊκιστικές.Δηλαδή,η πρώτη ύλη που ''μετασχηματίζεται''[συμπυκνώνεται,βρίσκοντας θαλπωρή]πράγματι ενυπάρχει καθ'εαυτού της και εκδιπλώνεται προωθούμενη πρωτίστως απο τη δική της πρωτογενή ισχύ.Ο ''μετασχηματισμός'' ενεδρεύει ακριβώς στη συμπύκνωση ''δίκαιων'' και ''άδικων'' λαϊκών εγκλήσεων,με την ευθύνη κυρίως στη μεριά όσων λογίζονται κι εκπροσωπούν ''δίκαια αιτήματα'',καθ'ότι δέχονται οι ίδιοι να συγχωνευτούν με κάτι αλλότριο προς αυτούς.Η λαϊκή παραγωγική συμπύκνωση γίνεται εφικτή ακριβώς πάνω στο σχήμα ''εξουσιαζόμενου λαού και κυρίαρχων τάξεων'',σε ''έχοντες και μη έχοντες'' κ.λ.π.Ο λαός παράγει προς ιδίαν αυτοκατανάλωση,και το κόμμα που ασπάζεται αδιακρίτως κάθε έγκλιση[ακολουθώντας ασυγκάλυπτα τη συγκεκαλυμμένη μη διάκριση των λαϊκών εγκλήσεων απο τους ίδιους τους ποικιλώνυμους εκάστοτε φορείς της],κάνει τον μεσάζοντα-μάνατζερ που φέρνει τα πολυπλόκαμα εκείθεν,προς έκθεση και εμπράγματη προώθηση,σε ένα αξιωματικό εντεύθεν που αρθρώνει αξιώσεις διαφορικών κλιμάκων ισχύος.Εφόσον διακρίνω ότι θα ικανοποιηθεί το δικό μου αίτημα,ας ικανοποιηθούν και τα επίλοιπα.Η διακριτή πολιτική ιδεολογία-φορέας που αναλαμβάνει να τα εμπραγματώσει,εγκολπώνει διάχυτα ρεύματα τα οποία δεν νοιάζονται για τον ομοιογενή τρόπο που κατανοούν τον εαυτό τους αλλότριες εγκλήσεις:Οι απέναντι πολιτικοί φορείς ας προσάψουν την παραποίηση που παράγεται σε αυτήν την ομογενοποίηση.Η ανοχή,πιστοποιεί τη συνέργεια παραγωγών και καταναλωτών.

ΛΑΪΚΙΣΜΟΣ:ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΛΑΪΚΗΣ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ
...Ο κόσμος άλλο πράγμα ήθελε ψηφίζοντας το πασοκ κι όχι τη μεταγλώττιση της αθλιότητας με σοσιαλιστικά παρατσούκλια.Ηθελε να φύγει η δεξιά και το ψήφισε γιατί είδε ότι,ψηφίζοντας πασοκ,θα μπορούσε να φύγει η δεξιά.Το 48% του 1981 φτιάχτηκε εναντίον της δεξιάς,αλλά προσοχή:της δεξιάς,όχι αποκλειστικά της νέας δημοκρατίας.Η τελευταία εισέπραξε αμήχανα το κόστος του πολιτικού και κοινωνικού συντηρητισμού μιας ολόκληρης τεσσερακονταετίας.
...στο χρονοντούλαπο,με επίσημη κι ανέκλητη πράξη της λαϊκής κυριαρχίας,μπήκε η ιστορική δεξιά,εκείνη που στη συλλογική μνήμη είχε καταγραφεί ως θύτης-κι όχι η νέα δημοκρατία.Γιατί η δεξιά της μεταπολίτευσης δεν ήταν πια η ίδια μ'εκείνη που βγήκε απο τον εμφύλιο.
...η δεξιά στο 1981 βρέθηκε κι η ίδια απονευρωμένη κουβαλώντας στη πλάτη της την ιστορική βλασφημία,την ιστορική ύβρη μιας καταπιεστικής κι αιματοβαμμένης πορείας σαράντα χρόνων
...ο Κ.Καραμανλής της μεταπολίτευσης φρόντισε ν'αναδομήσει τη δεξιά,φτιάχνοντας τη νδ.Η πολιτική της φιλοσοφία,ο ριζοσπαστικός φιλελευθερισμός όπως τον ονομάζει,ο φιλελευθερισμός του καπιταλισμού δηλαδή κι η πρακτική της είναι περισσότερο ο λόγος της ελεύθερης καπιταλιστικής επιχείρησης και της συσσώρευσης και λιγότερο της αυθαίρετης εξουσίας που στηρίζεται κυρίως στη βία,όπως συνέβαινε τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες.
...ο ελληνικός λαός στις εκλογές του 1981 δεν πολέμησε τη νδ επειδή ήταν η πολιτική δύναμη του καπιταλισμού.
Εαν ο λαός πολέμησε τη νδ λόγω του παρελθόντος της μετεμφυλιακής δεξιάς που είχε εγγραφεί στο συλλογικό ασυνείδητο[ή θυμικό],αυτό δεν σημαίνει κι ότι ο ίδιος λαός αποδεχόταν το καπιταλιστικό σύστημα.Το ότι ψήφισε 8 χρόνια αργότερα με μεγάλα ποσοστά την επανάκαμψη της νδ,επίσης κατά την ίδια λογική,δεν σήμαινε ότι απέρριπτε τον σοσιαλισμό α λα πασοκ για να δεχτεί τον καπιταλισμό της ελεύθερης αγοράς.Ενα εκκρεμές που ταλαντώνεται τόσο εξισωτικά[όπως δεικνύουν τα ποσοστά ψήφισης πασοκ και νδ]απλά δείχνει λαϊκή αμφιθυμία,η οποία,ή δεν φαίνεται να συνειδητοποιεί τι πρεσβεύει ο πολιτικός φορέας που ψηφίζει,ή ότι ακριβώς λόγω αυτής της αμφίθυμης λαϊκής στάσης τα κόμματα συγχρωτίζουν τις αποχρώσεις τους νοθεύοντας τις αρχές και τις αξίες που πρεσβεύουν,προς χάριν των ψηφοφόρων:Πάλι δηλαδή έχουμε μια λαϊκή παραγωγή απο τα κάτω που φέρει μέσα της αμφιρρέπειες που με τη σειρά τους-λόγω του μη ''ξεκαθαρίσματος''των συνεκδοχικά αναφερόμενων απο τα κόμματα ''ονομαστικών τους αξιών''-δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την καταστροφή-ανάμειξη αχταρμά των αποχρώσεων που είναι εγγενές στοιχείο του λαϊκισμού που σωρεύει-τσουβαλιάζει αδιακρίτως.
Η παλιά δεξιά φεύγει,μεταλλάσεται με τη νδ του καραμανλή,αυτό ήταν εκπεφρασμένο ξεκάθαρα στα ιδεολογικά της προτάγματα,όμως ο λαός...δεν το πήρε χαμπάρι,όχι γιατί,κατά Ελεφάντη δεν γούσταρε τον καπιταλισμό,αλλά γιατί υπερκέρασε αυτό το ζητούμενο το λαϊκό θυμικό-μνησικακία.
Ή δεν πρόκανε να λειτουργήσει όπως οι άλλες δεξιές στην ευρώπη,δεν ξεδίπλωσε τον καπιταλισμό της ελεύθερης αγοράς στην ολότητα του,άρα ο λαός εν μέρει αποδοκίμασε[αφού δοκίμασε 7 χρόνια μεταπολιτευτικής νέας δεξιάς]και τα προτάγματα που αυτή προέβαλλε,μη αφήνοντας,ο λαός,περιθώρια γι'αυτό το ξεδίπλωμα:
...αν δεν μπόρεσε να κυβερνήσει όπως άλλες δεξιές στην ευρώπη,αν δεν κατάφερε να οργανώσει το αστικό σύστημα έτσι που,εξυπηρετώντας τ'αστικά ταξικά συμφέροντα,να δίνει μια απάντηση στα γενικότερα προβλήματα της κοινωνίας,αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι δεν διέθετε πολιτικά περιθώρια,ώστε να ενσωματώνει τα λαϊκά στρώματα χρησιμοποιώντας ένα συνεκτικό αστικό ιδεολογικό λόγο.
Πάλι την ευθύνη στους ''απο πάνω'' της νέας δεξιάς,ρίχνει ο Ελεφάντης,παρ'όλο που κατ'επανάληψη ο Ελεφάντης τονίζει τις διάσπαρτες αποχρώσεις που ενυπάρχουν μέσα στα λαϊκά στρώματα εν είδει ''πρωτογενούς παραγωγής'' απο τα κάτω.

ΝΔ,ΜΙΑ ΗΓΕΜΟΝΙΑ ΥΠΟΝΟΜΕΥΜΕΝΗ
Μια άλλη αντίφαση ήταν ότι η δεξιά,ως πολιτική και κοινωνική ηγεμονική δύναμη,βρέθηκε ξαφνικά χωρίς ιστορία,χωρίς τη δική της ιστορία.
...Δύσκολο ως αδύνατο να βρει ήταν να βρει η δεξιά κάποια στοιχεία ιδεολογικών συμβολισμών μέσα απο τη δική της ιστορία για να τα προβάλλει ως συνεκτικές αξίες της παράταξης της.Γιατί η προσοικείωση του παρελθόντος συνιστά βασικό μηχανισμό για τη περιγραφή και τη συγκρότηση μιας ενότητας που,αφετηριαζόμενη απο τ'ανθεκτικά οχυρά,δηλαδή την καθ'αυτή αστική τάξη,μπορεί ν'απλώνει την ιδεολογική της ηγεμονία και στα υπόλοιπα κοινωνικά στρώματα.
...το παρελθόν ήταν αυτό που ήταν.Η Ν.Δ. όμως δεν μπορούσε να το επικαλεσθεί,γιατί η επίκληση του θα ήταν η αυτοαναίρεση της.Παραδόξως,η δεξιά,για πρώτη φορά στην ιστορία της,βρέθηκε υποχρεωμένη να λειτουργήσει ως αστική δύναμη,να πιστέψει δηλαδή και να βασιστεί στα κλασικά,αλλά και στα σύγχρονα θέματα της αστικής ιδεολογίας.Τώρα ήταν υποχρεωμένη να εξάρει τις αρετές της ιδιωτικής πρωτοβουλίας,της ελεύθερης αγοράς και του εξισορροπητικού της ρόλου,να στηριχθεί στις αρχές της νομικής ιδεολογίας για να νομιμοποιήσει τα δικαιώματα της επιχειρηματικής πρωτοβουλίας,του χρηματιστηρίου,της ατομικής ιδιοκτησίας,να θεμιτοποιήσει το κέρδος ως φυσική κι απαράγραπτη απόρροια του κεφαλαίου αλλά κι οργανώτρια κοινωνική δύναμη.
Εν έτει 2016,αυτές οι ''αστικές αρετές'',αναζητούν ακόμη τη μεγάλη κοινωνική αποδοχή απο το μέρος του ελληνικού λαού.Αλλά και τότε τα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια,ο Ελεφάντης τονίζει τους...κινδύνους απο τη μη προστασία,τη μεταβλητότητα κ.α. της ελεύθερης αγοράς
Θ'ανοίξει ένα χάσμα ανάμεσα στα λαϊκά στρώματα και στη ΝΔ.Τα μεσοστρώματα της δεκαετίας του '70 είναι πλέον διαφορετικά απο εκείνα της δεκαετίας του '50.Παλιότερα ζούσαν κυρίως με την εύνοια της κρατικής προστασίας.Τώρα έχουν μια αυτόνομη παραγωγική βάση.Και συνάμα αναρίθμητα προβλήματα,γιατί δεν είναι λίγα τα σύννεφα που σκεπάζουν την επιφάνεια της ευμάρειας.
...καθυπόταξη της οικονομίας στο νόμο του κέρδους,κοινωνική κυριαρχία των νόμων του καπιταλισμού σε όλους τους τομείς...
Ο λαός δεν ασπάστηκε αυτή την ''καπιταλιστική εισβολή'',ομολογεί πλέον ο Ελεφάντης.Μαζί με το αμαρτωλό παρελθόν της μετεμφυλιακής δεξιάς,απέρριψε και το νεοσύστατο της παρόν:
Αν,όμως,με την κατάρρευση της δικτατορίας η νεοδημιουργημένη ΝΔ ψηφίζεται μαζικά,αυτή η εκλογική συμπεριφορά δεν συνιστά προσχώρηση των λαϊκών στρωμάτων στο κοινωνικό πρόγραμμα της ΝΔ.Πολύ γρήγορα φάνηκαν τα σημάδια αντίρροπων τάσεων και ανυπότακτα στοιχεία.
...ο εκσυγχρονισμός που επιδίωξε η ΝΔ στόχευε τη μεγάλη και ταχύρρυθμη καπιταλιστική συσσώρευση,τη σύστοιχη αποτελεσματική διοίκηση,την εναρμόνιση με τις οικονομίες των χωρών της ΕΟΚ,τον περιορισμό των αναδιανεμητικών μηχανισμών.Στόχοι που μοιραία συνεπάγονταν,βραχυπρόθεσμα τουλάχιστον,συμπίεση των μεσοστρωμάτων.
Αποτελεσματική διοίκηση κράτους,ποιοτικές δημόσιες υπηρεσίες,σύγκλιση με τις οικονομίες της ευρωζώνηςΕν έτει 2016,ακόμη αυτά επιζητούμε...
Την προσπάθεια της ΝΔ ακύρωνε επίσης η αναποτελεσματικότητα κι ο αναχρονισμός του κρατικού μηχανισμού.
...όταν η ποιότητα των υπηρεσιών του κράτους είναι χαμηλή επειδή αδρανούν ή υπολειτουργούν,τότε δυσχεραίνεται ή ακυρώνεται ο δεδηλωμένος στόχος του εκσυγχρονισμού.
...Για παράδειγμα,επί εφτά χρόνια η ΝΔ δεν κατάφερε να εκσυγχρονίσει το νοσοκομειακό θεσμό.Συμφέροντα μεγαλογιατρών,αντιστάσεις μέρους του προσωπικού των νοσοκομείων,ατομικά βολέματα,άφηναν το νοσοκομείο έτσι όπως τα εικόνιζε το ράντζο και το φακελάκι...
...συγκρούσεις ανέκυψαν κι εξαιτίας των αντιστάσεων που προέρχονταν απο τα μικροαστικά στρώματα,ιδιαίτερα της κρατικής υπαλληλίας,των δημόσιων επιχειρήσεων,των ελεύθερων επαγγελμάτων.Πολύ χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση του εκπαιδευτικού μηχανισμού στο σύνολο του που θα συνταράσσεται επί  μια επταετία απο αντιθέσεις μεταξύ γονέων και διδακτικού προσωπικού,καθηγητών ΑΕΙ...
...στη βάση και της κοινωνικής αντίθεσης των λαϊκών στρωμάτων προς την ταξική προοπτική της ΝΔ εμπεδώθηκαν οι ιδεολογίες κι οι συμπεριφορές του ''αντιδεξιού συνδρόμου'',που η ρίζα τους ερχόταν απο παλιά.
Μια ρίζα που φύτρωνε,απο τα παλιά,και στα εδάφη του κοινωνικού στρώματος,κι όχι μόνο ποτιζόταν απο τα πάνω.
...η ΝΔ,συνώνυμη και ταυστισμένη με τον ιστορικό θύτη,έπρεπε να θυσιαστεί.
...ο κόσμος πείστηκε πως η εναλλαγή αποκλείεται να βγει σε κακό.
Τον οκτώμβρη του 1981 έγινε η ''αλλαγή''.

ΣΥΜΠΥΚΝΩΣΗ-ΑΚΥΡΩΣΗ-ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ
Αφού θεωρήσουμε ότι στις περισσότερες των περιπτώσεων ο λαϊκισμός έρχεται ''απο τα πάνω'',έπεται ότι η ριζοσπαστικότητα των λαϊκών μαζών έρχεται,συνήθως,απο τις ίδιες.Στη ριζοσπαστικότητα απο τα πάνω θα μπορούσαμε να εντάξουμε και το εκσυγχρονιστικό προφίλ της νέου τύπου δεξιάς της νδ,όμως τα μεσοστρώματα της πόλης και μεγάλα τμήματα απο τον αγροτικό κόσμο μετατοπίζονται προς το πασοκ,με ευθύνη[σύμφωνα με τον Ελεφάντη]φυσικά των ''απο πάνω'',και συγκεκριμένα της νδ,που πέρα απο τα''προπατορικά-προμεταπολιτευτικά αμαρτήματα'' που κουβαλά και τα οποία αντανακλώνται στη συλλογική λαϊκή συνείδηση,δυσκολεύεται επίσης να εκφέρει και να επιβάλλει τον αστικό εκσυγχρονιστικό της προγραμματικό λόγο.
Σε αυτόν τον αστικό εκσυγχρονισμό,τι έχει ν'αντιπαραβάλλει η ''λαϊκή ριζοσπαστικότητα'';Σίγουρα όχι αντικαπιταλιστικές διαθέσεις,γράφει ο Ελεφάντης:ο ''λαός'' ή τμήματα του ήταν μεν εναντίον του κεφαλαίου,όχι όμως κι εναντίον της κεφαλαιοκρατίας.Πολλά τμήματα του λαού ήταν εναντίον του κεφαλαίου,των μονοπωλίων και της ΕΟΚ,κυρίως διότι απειλούνταν το δικό τους κεφάλαιο.
Δηλαδή,ήταν μεν...καπιταλιστές στο σώμα,αλλά όχι στη ψυχή.Και βέβαια,τα μεσοστρώματα πόλεων και επαρχίας που μετακινήθηκαν προς το πασοκ,σίγουρα δεν μπορούν να ταξινομηθούν εντός αυτών των τμημάτων που φοβόντουσαν τον ανταγωνισμό και τις συνέπειες του για το δικό τους κεφάλαιο.Οπότε,πέρα απο την αμφιθυμία της ελληνικής κεφαλαιοκρατίας,τα υπόλοιπα στρώματα που κατατάσσονται;[μικροαστική τάξη και κρατική υπαλληλία].Εαν εκτρέφονται απο τους φόρους που καρπώνεται το κράτος απο την καπιταλιστική παραγωγικότητα,σίγουρα θα ήταν αφελές να κραδαίνουν λάβαρα κατά του καπιταλισμού α λα γκρέκα.
Το μόνο που ανησυχούσε τον ''λαό'',ήταν οι συνέπειες,δεν υπήρχε αντιπρόταση απέναντι στον εκσυγχρονισμό της νδ.Κι επιπλέον,αυτή η αντιπρόταση δεν υπήρχε γιατί οι απο...πάνω[τα κόμματα της αριστεράς]δεν κατάφεραν να εκφράσουν την ''εργατική τάξη'',αυτή την αμφίθυμη ''τάξη'' έναντι του καπιταλισμού.Με φόρα απο τα πάνω ή απο τα κάτω,λοιπόν,ήταν υπονομευμένη κάθε εναλλακτική;Πόσο μη λαογενής δεν ήταν η απουσία αντιλόγου;Και δεν εμπίπτει στον λαϊκισμό η αντίδραση σε ένα ''σύστημα'' που δεν καταλήγει στο αντίπαλο του;Ολα δικά μας δεν είναι όταν θέλουμε τα καλά και του ''καπιταλισμού'' και του ''σοσιαλισμού'';
Οι δυνάμεις της αριστεράς περνούν βαθιά κρίση και δεν καταφέρνουν ν'αποκτήσουν οργανικούς δεσμούς με την εργατική τάξη και τα άλλα λαϊκά στρώματα.Ετσι,το πεδίο της ταξικής πάλης ήταν υπονομευμένο,καθ'όσον στην πραγματικότητα,δεν μιλά την αντικαπιταλιστική γλώσσα παρ'όλο που αντιδρά ή αμύνεται στις συνέπειες της νεοδημοκρατικής κυριαρχίας.
Κυρίως σ'αυτές κι όχι δήθεν στις συνέπειες του ανταγωνισμού της ελεύθερης αγοράς.Ολα υπερκαθορίζονται απο το αντιδεξιό σύνδρομο:Ο λαός έχει ισχυρό άλλοθι...
Το σύνθημα ''κάτω η δεξιά'' ενώ συμπυκνώνει μια πολιτική αντίθεση,απο κοινωνική άποψη,δεν συγκροτεί ένα νέο κοινωνικό όραμα,δεν προοιωνίζεται ένα νέο κοινωνικό σχέδιο ενάντιο σ'εκείνο της ΝΔ,αν κι αντιδρά στις κοινωνικές του συνέπειες...
Κι αν οι αντιθέσεις παραπέμπουν σε συντεχνιασμό[δηλαδή ρυθμισμένα περιθώρια κέρδους,ασφάλεια και προστατευτισμός] ή μια θέση στο δημόσιο[εφόσον δεν επιτυγχάνεται εύκολα αλλού η κοινωνική προαγωγή],αυτό δεν...έχει σημασία;
Η πολιτική αντίθεση παραπέμπει σε διεκδικήσεις κοινωνικές-συντεχνιακές ή όχι,δεν έχει σημασία-που δημιουργεί η δυσκολία της ζωής,η οικονομική ύφεση,η προοπτική της ΕΟΚ που εκλαμβάνεται ως απειλή,όπως επίσης παραπέμπει και στις γενικότερες προσδοκίες των μορφωμένων μικροαστικών στρωμάτων είτε για κοινωνική προαγωγή είτε για μια θέση στο δημόσιο.Αλλά αυτό το κοινωνικό περιεχόμενο υπερκαθορίζεται απο την πολιτική αντίθεση που συμπυκνώνεται στην καταγγελία της πενηντάχρονης εξουσίας της δεξιάς.
Μια καταγγελία εγεγγραμένη στο υποσυνείδητο των απο κάτω,που όμως αναπαριστά καθ'υπερβολήν κάτι που πλέον δεν υφίσταται στον βαθμό που αυτή η ίδια η καταγγελία συνδηλώνει συνειρμικώς-αυτοματικά:
Η πρόδηλη αντίθεση στη δεξιά αναπαριστά σβησμένες αντιθέσεις στο λαϊκό υποσυνείδητο,λανθάνουσες,υποβόσκουσες ή εναργείς.Η αποχουντοποίηση που δεν έγινε και ο νεοδημοκρατικός αυταρχισμός ανακαλούν τη συγγένεια με τη χούντα και τη δικτατορική επταετία.Η επταετία ανακαλεί τα Ιουλιανά,την ''αποστασία'' και τον Ανένδοτο.Ο τελευταίος φέρνει στο προσκήνιο το καθεστώς του μετεμφυλιακού ζόφου,φθάνοντας ως τον εμφύλιο,τα ξερονήσια,τους ταγματασφαλίτες,τον Μεταξά,τους κοτσαμπάσηδες κι ακόμη βαθύτερα στο χρόνο.
Οπότε,η ομογενοποίηση που διαπράττει το πασοκ,είναι...ομοχειριακή:Το έδαφος ήταν σπαρμένο,στο πασοκ έμελλε απλά η εύκολη δουλειά,το όργωμα.Ο ''μετασχηματισμός'' του ''λαϊκού ριζοσπαστισμού'' ήταν απλά η εγκόλπωση ποικίλων αιτημάτων κι εγκλήσεων που είδαν φως και μπήκαν,κι απο τη στιγμή που ικανοποιηθήκαν,πολλές απολυτοποιημένες προτεραιότητες των απο κάτω πετύχαν σαφέστατους στόχους που οι συνθήκες ευνοούσαν και που δεν ήταν δυνατόν να καταργηθούν παρουσία ή απουσία ενός πασοκ.Εαν δεν ήταν το πασοκ,θα ήταν κάτι άλλο.Σε κάθε περίπτωση,η λαογένεια αυτών των εγκλήσεων πάντα επιζητεί,σαν καμουφλάρισμα κι ακριβώς γιατί είναι εγγενώς ''ατομικιστική'',την απορρόφηση της απο κάτι ''γενικότερο'' που θα σκεπάσει το ειδικό-μερικό,ώστε να το ενισχύσει διά της απόκρυψης του μέσα στο γενικό:ο ''μετασχηματισμός''του έγκειται μόνο στα ιδεώδη ή στα ευρύτερα συμφέροντα που υποτίθεται ότι εξυπηρετεί η πραγμάτωση αυτών των εγκλήσεων που στα μάτια των άλλων-ουδέτερων φαίνεται ως και το δικό τους συμφέρον.Οσοι περισσότεροι κι όσο περισσότερο ικανοποιούνται,τόσο πλησιάζει κι η δική μας σειρά.Ακριβώς όπως στον καπιταλισμό επιχειρείται τα συμφέροντα του κεφαλαίου να νοηθούν ως προέκταση των συμφερόντων των υποκείμενων σε αυτά,δηλαδή των εργαζομένων.
Το πασοκ δεν ήταν απο μόνο του μια παθολογική απόφυση ενός κατά τ'άλλα υγιούς οργανισμού.
Ο λαϊκός ριζοσπαστισμός μετασχηματίστηκε μέσω ενός νέου ιδεολογικού και πολιτικού υποκειμένου,του ΠΑΣΟΚ.Οι πρωτογενείς αντιθέσεις αρθρώθηκαν σε ένα συνεκτικό πολιτικό λόγο του οποίου ο ιδεολογικός χρωματισμός ακύρωνε τις ταξικές αναφορές και τα σαφέστερα κοινωνικά περιεχόμενα,μετατοπίζοντας συνεχώς τα προβλήματα στη σφαίρα της πολιτικής σύγκρουσης ΠΑΟΚ-ΝΔ.Γι'αυτό και τα στοιχεία που έφερνε στην επιφάνεια η επικαιροποίηση της ιστορικής βλασφημίας ήταν όχι μόνο καλοδεχούμενα ως ενισχυτικά της μια παράταξης κι αποδυναμωτικά της άλλης,αλλά,διαπλαστικά της ίδιας της αντίθεσης.Αλλα θέματα όπως ο αντιπλουτοκρατισμός,ο αντιαμερικανισμός,ο αντιεοκισμός,οι συντεχνιακές διεκδικήσεις μετασχηματίζονται κι αυτά σε ένα νέο ιδεολογικό σύνολο και θα συνθέσουν τα ζεύγη ''προνομιούχοι/μη προνομιούχοι έλληνες'',''έλληνες/ξένοι''.
Οι κοινωνικές διεκδικήσεις,βέβαια,δεν καταργήθηκαν,κι ούτε ήταν δυνατό να καταργηθούν,αλλά συνδέθηκαν με την υποσχετική της δομικής αλλαγής που ορίστηκε κυρίως πολιτικά:''να φύγει η δεξιά''...

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΜΙΚΡΟΑΣΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ
Τα πρωταγωνιστικά στοιχεία-μέλη του πασοκ που θα κατακυριεύσουν τους κρατικούς μηχανισμούς μετά το 1981,προέρχονται απο ανθρώπους εξοκειωμένους απο πρώτο χέρι με τις ανδρεοπαπανδρεϊκές ιδεολογικές θέσεις κι επεξεργασίες,με κοινή θητεία στα ρεύματα του ''νεομαρξισμού''.Το πασοκ κι ο ηγέτης του δεν πέσανε απο τον ουρανό,ούτε κι απηχούσε με τις προγραμματικές διακηρύξεις του γνωρίσματα που καταγωγικά δεν είχαν σχέση με την βάση των απο κάτω και τη διανοούμενη παλλινοστούσα μετανάστευση.

Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΑΟΥ
Ο καιρός είναι ώριμος.Τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης η προσοικείωση του νεοαριστερού κοσμοειδώλου έχει πλατιά διάδοση,έχει το δικό του κόσμο,έτσι που το ΠΑΣΟΚ βρίσκει έτοιμες τις υποδοχές και τις προδιαθέσεις.Υπάρχουν στον αέρα όλα τα ιδεολογικά στοιχεία για τη δεξίωση του νέου κόμματος,μια συλλογική πνευματική δομή δηλαδή με την έννοια της κοσμοαντίληψης περισσότερο κι όχι αναγκαστικά της συγκεκριμένης γνώσης.
...δεν πρέπει ωστόσο να θεωρηθεί ότι η νεοαριστερή προβληματική είναι μόνο επείσακτη εξ εσπερίας με αποκλειστικούς εισαγωγείς τους έλληνες της διανοούμενης μετανάστευσης.Εχει,παράλληλα,ντόπιες καταβολές.Το μέσα και το έξω επικοινωνούν.
...κάτω απο την έντονα πολιτικοποιημένη επιφάνεια αυτής της αναζήτησης[ένα ευρύ φάσμα απο πολιτικές μεταλλαγές ως πολιτισμικές αναζητήσεις],δεν θα ήταν δύσκολο να διακρίνει κανείς όλα τα στοιχεία ενός νεορομαντισμού λαϊκιστικού τύπου.
Απο τα κάτω και για την περηφάνεια των απο κατω:
...το κύριο στοιχείο που χαρακτηρίζει αυτή τη νέα πνευματική δομή κι ευαισθησία είναι η υπεραξίωση του λαού.Πιο σωστά:η κατασκευή ενός διαχρονικού λαού που θα δώσει ιστορικό βάθος στο λαό των''μη προνομιούχων ελλήνων''.Το θέμα που θα ενώσει τον αείποτε λαό με τους ''μη προνομιούχους'' σε μιαν ακατάλυτη ενότητα είναι το αντιστασιακό πνεύμα του λαού,που φέρνει στο προσκήνιο την αντίσταση κατά της δικτατορίας.
...το αντιδικτατορικό φρόνημα της εποχής της δικτατορίας θα φιλοτεχνήσει τώρα αναδρομικά την εικόνα της ενεργητικής αντίστασης.Οσοι ταυτίζονται μ'αυτήν αποκτούν ηθικό κύρος και πολιτικό διαμέτρημα πρωτοπορίας στον αγώνα που συνεχίζεται,μια και στην εξουσία βρίσκεται η δεξιά,θεωρούμενη ως συνέχεια της χούντας.
...η παθητική αντίσταση του ελληνικού λαού μεταβαπτίστηκε μεταδικτατορικά σε ενεργητική,σε αυτό δηλαδή που ήταν το ζητούμενο όσο κυβερνούσε το δικτατορικό καθεστώς και,μεταδικτατορικά πάλι,αναγορεύτηκε σε ενεργητικό παράγοντα που έριξε τη δικτατορία.
Τη δικτατορία δεν την ανέτρεψε η πάλη του παθητικού λαού,αυτή όμως η διασταλτική ερμηνεία μεταδικτατορικά που περιέλαβε το σύνολο του λαού,μπορεί μεν να τσάκισε τη δύναμη της αντίπαλης νδ,αλλά επίσης παθητικά,εκ μέρους των απο κάτω,τους πρόσφερε μια μετά χριστόν ανακούφιση κι απόσειση των τύψεων για την τότε παθητικότητα τους και ταυτόχρονα επέτρεψε στους φορείς της αλλαγής να οικοδομήσουν το νέο κράτος τους και ιδεολογικά να νομιμοποιήσουν της εξουσία τους,εντάσσοντας πολλούς απο τους πρώην απαθείς θεατές της δικτατορίας σε νυν ενεργητικούς αντιστασιακούς.Το αλληλοδούλεμα τους συνέφερε όλους,κι ακριβώς γιατί οι περισσότεροι ήταν παθητικοί κατά το δικτατορικό καθεστώς,το νέο μύθευμα τους χωρούσε σχεδόν όλους αναβαπτίζοντας τους και δίνοντας ένα προκάτ κύρος τ'οποίο επικαλούμενοι οι πάντες μπορούσε να παντρευτεί με κάθε ''προοδευτική''διεκδίκηση,έστω κι αν τους ''επιβλήθηκε'' απο τις περιστάσεις.

Η ''ΓΕΝΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ''
Ηταν βέβαια μια κατασκευή η ''γενιά του πολυτεχνείου'',όμως κι αρκετά υπαρκτή καθόσον αντίστοιχη με την πρόσφατη αντιστασιακή πραγματικότητα,και αρκετά ρευστή ώστε να χωρέσει τον καθένα,κι αρκετά ριζοσπαστική για να μπορεί να μεταλαμπαδεύει το δικό της ριζοσπαστισμό στον καθένα και να του επιβάλλεται με το αγωνιστικό κύρος.Εκτός τούτου,όμως,η ''γενιά του πολυτεχνείου'' πολύ γρήγορα θα λειτουργήσει σ'ένα ευρύτερο πεδίο που ξεπερνά τους φοιτητικούς χώρους,μεταφέροντας τις δικές της ιδέες στο επίκεντρο των ιδεολογικών ζυμώσεων και των πολιτικών συσπειρώσεων.
...ο δικός της ιδεολογικός αντιιμπεριαλισμός και αντικαπιταλισμός χρωματίζει με αντικαπιταλιστικά κι αντιιμπεριαλιστικά χρώματα το λαό εν γένει.
Η στάση της όμως συνθέτει μια καταπληκτική αντινομία:είναι ταυτόχρονα κριτική και μη κριτική έναντι του παρόντος:κύρια πηγή των κακών του παρόντος δεν είναι η αστική τάξη πραγμάτων με τη συγκεκριμένη υπόσταση της σε μια κοινωνία σαν την ελληνική,αλλά το αφηρημένο ιδεολόγημα του κατεστημένου.
Οχι και τόσο καταπληκτική αντινομία:η αστική τάξη με τη συγκεκριμένη υπόσταση της α λα γκρέκα[αλλοιωμένη απο την εθνικοφροσύνη],συν τον αντιαμερικανισμό που συνδεόταν ευθέως με την κύρια ευθύνη εγκαθίδρυσης[κι όχι απλά με τη παθητική ανοχή εκ μέρους του αμερικανικού παράγοντα]της δικτατορίας.
Και με αρκετή δυναμική η γενιά του πολυτεχνείου στη νεολαία που πάντα πάλλεται ευθύμως σε κάθε τύπου ριζοσπαστισμό που ''ξεπλένει''αμαρτίες γονέων κι εξομοιώνει,όχι αφύσικα και μετασχηματιστικά,γνωρίσματα κοινής κοινωνικής καταγωγής:
...η ''γεινά του πολυτεχνείου'' δεν είναι μόνο ένα αντιδικτατορικό γεγονός αλλά και πηγή απ'την οποία αναβλύζουν ιδέες κι επιθυμίες για την κοινωνική οργάνωση,την πολιτική διαπάλη,την ανανέωση της κοινωνίας.Είναι ο δυναμικός και φερέγγυος φορέας που διαφέρει γιατί όχι μόνο απορρίπτει τον εθνικόφρονα πατέρα αλλά και φέρεται ως ο άδολος νέος πρωταγωνιστής που δεν τον παιδεύουν οι αμαρτίες των γονέων.
...διαφέρει γιατί αυτή είναι η δρώσα πραγματικότητα,ενώ οι άλλες γενιές φαντάζουν ξεπερασμένες κι αναχρονιστικές.Οι παλαιές επιβιώνουν μέσα απο τον μύθο τους που τον επικαιροποιεί η ''γενιά του πολυτεχνείου'' ως τίτλο ευγενείας της ιστορικής της καταγωγής,ως πλάσμα μιας ιστορικής συνέχειας που ενοποιεί το χρόνο και τα άτομα.Η παράδοση κατασκευάζεται ως αφήγηση με τα μέτρα και τα κριτήρια του αφηγητή:''Οπως τώρα έτσι και τότε''.
...η τήξη της γενιάς πλημμυρίζει κυρίως το ΠΑΣΟΚ που θα βρει σ'αυτό το εκρηκτικό πλεόνασμα έτοιμο το χώρο της υποδοχής.Και διαθέσιμο καθ'όσον ανέστιο.Είναι έτσι φορτισμένη και διαπλασμένη ώστε ο λόγος του ΠΑΣΟΚ πέφτει σε γόνιμη γη κι αναμεταδίδεται πολλαπλασιαστικά.
...οι κοινωνικές αντιθέσεις θα ταξιθετηθούν με τα μέτρα των προσδοκιών αυτού του μικροαστικού κόσμου...
...σίγουρη η ανατρεπτικότητα του αφού έχει στο στόχαστρο τη νέα δημοκρατία.Σ'αυτό το τελευταίο σημείο,άλλωστε,η νέα μικροαστική τάξη κι η νεολαία θα βρουν το πιο στέρεο έδαφος συνάντησης με τα λαϊκά στρώματα με τα οποία άλλωστε συνδέονται με δεσμούς κοινωνικής καταγωγής...

ΤΟ ΛΑΪΚΙΣΤΙΚΟ ΚΟΣΜΟΕΙΔΩΛΟ
Το ρεύμα του λαϊκισμού που αποτέλεσε κι αποτελεί ακόμη τη συνεκτική ιδεολογία του ΠΑΣΟΚ δεν προέκυψε απο τα εν γένει λαϊκά στρώματα.Υπόθεση των μικροαστών ήταν,ιδίως της νέας μικροαστικής τάξης που λειτούργησε σαν εργαστήρι του λαϊκισμού και,ταυτόχρονα,ως συλλογικός αναμεταδότης του προς τα άλλα λαϊκά στρώματα.
...η πρώτη ύλη για τη νέα ιδεολογία,την ιδεολογία του λαϊκισμού,ήταν κατ'αρχήν οι παραστάσεις κι αντιδράσεις των λαϊκών στρωμάτων και τάξεων.Θα μπορούσαμε να τις περιγράψουμε ως γενικές ροπές που αμφισβητούσαν το σύστημα της πολιτικής κυριαρχίας.
...αν ο πασοκικός λαϊκισμός ''καλουπώθηκε'' στη μήτρα των αντιλήψεων του αν.παπανδρέου αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι εκείνος ήταν που βρέθηκε σε στρατηγική θέση ισχύος έναντι των λαϊκών στρωμάτων,σε μια θέση που του παρείχε το ρόλο της πολιτικής ηγεσίας στην πάλη κατά των δυνάμεων της δεξιάς
...υπήρχε στο πρόσωπο του η αναγνώριση του ''δικού μας ανθρώπου''...
...ερχόταν η σειρά ενός νέου αρχηγού και συλλογικού εκφραστή της λαϊκής ριζοσπαστικότητας και της δημοκρατίας.
...ο αν.παπανδρέου και το κόμμα του ηγεμόνευσαν επί 15 χρόνια χάρη στην κατασκευή ενός νέου κοσμοειδώλου,που συναρμολογούσε πρόσφατα αλλά και παλιότερα στοιχεία του λαϊκού κινήματος με μια επιλεκτική ανάγνωση της ιστορίας και μια εξίσου επιλεκτική απάντηση στα προβλήματα της κοινωνίας.
...αντιστοιχούσε έτσι ο λόγος τους σ'εκείνη τη λαϊκή ορμή που αναζητούσε,στο συμβολικό επίπεδο,να ξαναζήσει νοσταλγικά την ''πάλη του ελληνικού λαού'' κατά της δικτατορίας,να ενεργοποιήσει τις μνήμες αλλά εξωραίζοντας τες μέχρι παραφθοράς,να τακτοποιήσει τα θραύσματα τους σε μια νέα ιστορική συνέχεια,σε μια φαντασιακή παράδοση.
Και πήγε μακριά ο κόσμος σε αυτήν αναδρομή,που ήταν ταυτόχρονα και παραδρομή,συνταιριάζοντας την παλιά εαμική αντίσταση με την καινούρια,εκείνη στην οποία κανείς δεν ήταν απών με ετούτη στην οποία λίγοι ήταν οι παρόντες.
...τα όσα έλεγε ο νέος αρχηγός στη διακήρυξη,στο πρόγραμμα,στο μπαλκόνι,αντιστοιχούσαν στην αναζήτηση του νέου που στα τυφλά προσδοκούσαν τα λαϊκά στρώματα.
...η ''αντίσταση του ελληνικού λαού''απο τη μια μεριά δεν ήταν παρά η νοσταλγική επικαιροποίηση των χαμένων κι αδικαίωτων αγώνων κι απο την άλλη μεριά προσδοκία των δικαιώσεων που θα έρχονταν.Απο τη μια επιλεκτική και δικαιωματική ανάγνωση του παρελθόντος,απο την άλλη προεξόφληση του μέλλοντος.
...είναι φανερό ότι οι αντιδράσεις των λαϊκών στρωμάτων,ενώ προσφέρουν την πρώτη ύλη στον πασοκικό λαϊκισμό,συνάμα περιγράφουν το κοινωνικό πεδίο εντός του οποίου έγινε δυνατή η κυριαρχία του ανδρεοπαπανδρεϊκού λόγου.Δεν παρέμεινα όμως στην αρχική τους μορφή,αλλά μετασχηματίστηκαν.
Το λαϊκίστικο κοσμοείδωλο[που για...πρώτη ύλη του είχε τις λαϊκές αντιδράσεις],φτιάχτηκε απο τα πάνω,αλλά πρέπει και αν ταιριάζει αυτή η νέα κρατική εξουσία με τις ''ιδεολογίες''του μικροαστικού χώρου που ήταν...το εργαστήρι κι ο πομπός της.Και πόσο μεγάλος ή μικρός ήταν τότε[και παραμένει ως τις μέρες μας]ο μικροαστικός χώρος;Εαν παραδεχτείς το μεγάλο της μέγεθος,τότε για μια απο...τα πάνω άνθιση του λαϊκισμού μπορεί να μιλήσεις μόνο υπό την έννοια της υιοθέτησης απο τα πάνω των εγκλήσεων των απο κάτω,που απλώς οι απο πάνω συναρμολόγησαν προσχηματικά με την ''αντίσταση του λαού'' στο παρελθόν που πρέπει να δικαιωθεί στο παρόν και στο μέλλον,δίνοντας το άλλοθι με αυτά τα προσχήματα  για τον ''αναγκαίο'' μετασχηματισμό αυτών των υποαναπληρώσεων του ''αδικημένου-μη προνομιούχου λαού'' σε υπεραναπληρώσεις πρώην ταπεινωμένων που ήρθε η ώρα να δικαιωθούν με την επιτελική συνέργεια των απο πάνω εν είδει πληρεξούσιου χρήστη.
...η μικροαστική ιδεολογία μπορεί να γίνει κυρίαρχη.Δέχομαι αυτή την άποψη που μια ορισμένη ορθοδοξία θα τη θεωρούσε αιρετική.Αλλά σε μια χώρα με την τεράστια ανάπτυξη των μικροαστικών στρωμάτων και αφερέγγυες εκφράσεις της αστικής ιδεολογίας,κάτι τέτοιο δεν είναι παράδοξο...
...η διπλή αδρανοποίηση τόσο της σοσιαλιστικής όσο και της αστικής ιδεολογίας επέτρεψετην άνθιση του μικροαστικού λόγου και,μέσα απο την πολυφωνία του,να επιλεγούν εκείνες οι πλευρές του που εναρμονίζονταν καλύτερα με τη πολιτική ηγεμονία του πασοκ.Ο πασοκικός λαϊκισμός είναι γέννημα του μικροαστισμού.

ΜΙΑ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ''ΕΠΑΝΩ'' ΓΙΑ ΤΟΥΣ ''ΑΠΟ ΚΑΤΩ''
Αν ο λαϊκισμός είναι ιδεολογία που έρχεται απο τους επάνω κι επιβάλλεται στους απο κάτω,όπως πράγματι συμβαίνει,αν δεν είναι του λαού αλλά για το λαό,αν πρόκειται τελικά για ανακατασκευή και μετασχηματισμό λαϊκών αντιλήψεων,τούτο σημαίνει ότι το αποτέλεσμα του μετασχηματισμού δεν είναι παρά αλλοίωση των αρχικών λαϊκών αντιλήψεων που τους επιστρέφεται ως παρεφθαρμένη εικόνα του εαυτού τους.Γιατί τα αρχικά περιεχόμενα μόνο αν αποβάλλουν την πολυφωνική διαφορετικότητα τους,μόνο εφ'όσον αποκτήσουν μια αδιαφοροποίητη ενότητα κι εναρμονισθούν διαχρονικά,αν αποβάλλουν επομένως το συγκρουσιακό τους χαρακτήρα ενσωματώνονται στο λαϊκιστικό μοντέλο.Κάθε μετασχηματισμός λαϊκιστικού τύπου είναι αλλοίωση και παραφθορά των στοιχείων που τον συναποτελούν.
ή είναι απλώς παρένδυση ξένων ρούχων σε ένα σώμα που ούτως ή άλλως χωρίς αυτές τις ομογενείς εναρμονίσεις δεν θα είχε στη ντουλάπα του δικό του ρούχο να ενδυθεί.Αυτού του είδους η ανάλυση περί λαϊκισμού προϋποθέτει απαραιτήτως ότι όλα τα λαϊκά στρώματα έχουν κάποια ''τοπόσημα''χαρακτηριστικά που αλλοιώνονται διά της ομογενοποίησης και ποτέ ότι αυτές οι αλλοιώσεις,ακόμη κι αυτές που κινούνται στο φαντασιακό πεδίο[π.χ. η''αντίσταση του λαού'']τους προσδίδουν ένα κύρος που ποτέ δεν θα μπορούσαν να διεκδικήσουν για τον εαυτό τους υπό άλλη μορφή.Κοινώς,υποεκτιμάται η αβουλία κι η ανοστιά των μαζών,όπως επίσης κι ότι πράγματι βρισκόμενα σε μια τέτοια κατάσταση πολλά λαϊκά στρώματα,νιώθουν απο μόνα τους,χωρίς τη παρουσία αυτόκλητων προστατών,την εγγενή αδυναμία τους κι άρα τη συγκατάλεξη τους στους μη προνομιούχους[ή πιο σωστά:στη συναίσθηση της ανημπόριας για διεκδίκηση και κατοχύρωση οιουδήποτε είδους προνομίων,έξτρα παροχών,απολαύσεων κ.λ.π.].Η αποπολιτικοποίηση τέτοιων βάσεων υπερθεματίζει την υπερπολιτικοποίηση της βουλησιαρχικής έπαρσης της πολιτικής βούλησης η οποία έρχεται ως ''αντινομική'' απάντηση σε μια κατάσταση ακρισίας.
Λύση του προβλήματος δεν μπορεί να είναι ο εαυτός τους:η ενσωμάτωση τους σε τέτοια λαϊκίστικα μοντέλα[όπου ο καθείς μπορεί να βρει ότι θέλει] γίνεται ακριβώς υπό τη σύσταση των πρωτογενών ελλείπουσων στοιχείων που τα συναποτελούν.Δεν έχουν κάτι να προτείνουν και το να παραχωρήσουν αυτή τη μη ενεργητικότητα τους στους απο πάνω,κατ'ουσίαν τα απαλλάσει απο το άχθος του ενεργού υποκείμενου που επεξεργάζεται,προβληματίζεται,πειραματίζεται και δρα προτείνοντας,με τον κίνδυνο φυσικά που συνεπιφέρει το δέσιμο με τις συνέπειες τακτικών και πράξεων που ενέχουν γενεσιουργά σπέρματα ατομικής ευθύνης,τα οποία δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για θυματοποίηση.[η διάχυση της ατομικής στην συλλογική ευθύνη διά της ενοποίησης,διαπλατύνει το μέτωπο που άμα της αποτυχίας του μπορεί να επικαλεστεί πλέον εύκολα ότι η εξαπάτηση-διάψευση των προσδοκιών δεν είναι δυνατόν να αποδεικνύει λάθος αρμένισμα του γιαλού απο τόσους πολλούς,άρα κάτι άλλο,εξωγενές φταίει,κι όλοι εμείς πιαστήκαμε θύματα].
...Τα λαϊκά αιτήματα ορίζουν το πρόβλημα.Η λαϊκιστική κωδικοποίηση και συνθηματολογία ισχυρίζεται ότι προσφέρει τη λύση που θα επέλθει με τη νομή της εξουσίας και τη χρησιμοποίηση του κράτους.Ως εκ τούτου αντιπροσωπεύει αναγκαστικά μια νέα σχέση κυριαρχίας επί του λαού που μέλλεται να προσχωρήσει ως ανενεργό υποκείμενο-στήριγμα σε μια στρατηγική και τακτικές που άλλοι έχουν επεξεργαστεί στο όνομα του και αντ'αυτού.Είδαμε αυτή την ολοσχερή εκχώρηση εξουσιών στον απολίτικο ρόλο που αποδόθηκε στη πασοκική οργάνωση αλλά και στη ρητορεία περί ''λαϊκής συμμετοχής'',που δεν ήταν τίποτ'άλλο απο εκπασοκισμός και ισχυροποίηση των κρατικών μηχανισμών.

ΛΑΪΚΙΣΤΙΚΑ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΣΥΜΦΡΑΖΟΜΕΝΑ
...οι συνέπειες του λαϊκισμού κι η δραστικότητα του εκτείνονται πέραν του πεδίου της πολιτικής.Ο λαϊκισμός δεν συγκεντρώνει μόνο ψήφους για την πολιτική στήριξη της εξουσίας.Οπως κάθε πολιτική ιδεολογία,όταν γίνεται πρακτική ιδεολογία μαζών,συνιστά όχι μόνο στοιχείο πολιτικής παιδείας,αλλά σφραγίζει γενικότερα κι επηρεάζει αποφασιστικά το σύνολο των παραστάσεων,των κοινωνικών σχέσεων και των πολιτισμικών συμπεριφορών.
Ο ονομαζόμενος ''αυριανισμός'' δεν είναι μόνο έκφραση ενός δημοσιογραφικού συγκροτήματος.Είναι το ύφος και το ήθος του κόσμου που βιώνει την πραγματικότητα του μέσα απο την ιδεολογία του λαϊκισμού.Ο φραστικός επιθετισμός,ο ψευτοπαλικαρισμός,ο κοινωνικός ρατσισμός,η μέθοδος της ρετσινιάς και της λάσπης,ο εθνικισμός,δεν επιχωριάζουν μόνο στο ήθος και το ύφος των επιτελείων της αυριανής.Αποτυπώνεται σε καθημερινές μαζικές πρακτικές.
Πρακτική ιδεολογία των μαζών:εύκολες κι εύπεπτες αναγωγές του σύνθετου σε απλοϊκά υποκατάστατα.Αποτέλεσμα;Η ζωή των ''απο κάτω'' αναβαθμίζεται,μπορούν όλοι να ''ερμηνεύσουν'' και να εξηγήσουν τα πάντα εν είδει εκλαϊκευτών-και πάντα εις τ'όνομα του ''λαού''.Ολα καθίστανται προσιτά σε όλο και περισσότερους,όλοι κάνουν για όλα.Ακόμη κι αν συμφωνήσουμε με τη πολιτική ιδεολογία εξουσίας του λαϊκισμού που ξεκινά απο τα πάνω,αυτή ξεκάθαρα εμπερικλείει εν σπέρματι τη διάχυση-υποκατάσταση αυτής της ''εξουσίας'' στους απο κάτω.Οταν σε κάθε κοινωνική ομάδα ή μεμονωμένα άτομα η ''εξουσία'' των λαϊκιστών παραχωρεί άπλετα το δικαίωμα της ισοδυναμίας,οι μάζες υποκαθιστούν τα πάντα,ακόμη και τους ''γεννήτορες της''.
Οποιος έχασε τον κόσμο,κερδίζει τον δικό του κόσμο.Αντιθέτως,όποιος θέλει να κερδίσει τον κόσμο...

https://www.scribd.com/doc/200052266/%CE%86-%CE%95%CE%BB%CE%B5%CF%86%CE%AC%CE%BD%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%A3%CF%84%CE%BF%CE%BD-%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%BB%CE%B1%CF%8A%CE%BA%CE%B9%CF%83%CE%BC%CE%BF%CF%8D