Εγωισμός,ωφελιμισμός,καμιά εντύπωση γνώσης για όσα δεν υπάρχει πραγματική κατοχή γνώσης,η αλαζονεία του ισχυρού[ο υψών εαυτόν ταπεινωθήσεται],υποτίθεται ότι δεν έχουν θέση στο οικοσύστημα της ''αρετής'' κατά Σωκράτη.
Και φυσικά μη φόβος απέναντι στον θάνατο,έναντι της πλειοψηφίας των υπολοίπων που τον φοβούνται και τον ξορκίζουν ακόμη κι όταν ''έχουν φάει τα ψωμιά τους'',ενώ θα έπρεπε εξ αυτού ευικολότερα να είναι καρτερικά συμβιβασμένοι,όπως ακριβώς κι ο Σωκράτης.Ο Κρίτων στην επίσκεψη στο κελί βρίσκει τον Σωκράτη να κοιμάται τον ''ύπνο του δικαίου'',παραξενευόμενος για το πόσο γλυκά κοιμάται ο φίλος του.''Θα ήταν ανάρμοστο ν'αγανακτώ σε τόσο μεγάλη ηλικία.γιατί ήρθε η ώρα να πεθάνω,Κρίτωνα.''
Μια πονηρή καχυποψία,που πάντα αμφιβάλλει απέναντι σε ''αγαθούς'' συγκερασμούς σκοπών και προθέσεων που αφήνουν ''αυταπόδεικτα'' υπεραποτυπώματα ενάρετων φρονημάτων που δήθεν ξεπερνούν τον εγωισμό του φορέα τους και της ''μάταιης'' ύπαρξης του προς χάριν αιώνιας αναγνώρισης ενός φερέγγυου κι ατόφιου υποδείγματος για τους μέλλοντες,θα μπορούσε να επεκτείνει αυτή τη φράση-δήλωση ενδόμυχων Σωκρατικών προθέσεων και να ισχυριστεί ότι αυτό επιδίωκε βολικότατα ο Σωκράτης για τον εαυτό του απο τη στιγμή που πάτησε το πόδι του για ν'απολογηθεί στο δικαστήριο πλήρης ημερών.Στην απολογία όμως ο σφιχτοδεμένος σοφιστής Σωκράτης[που η μόνη του διαφορά απο τους σοφιστές έμοιαζε να ήταν η ''ανιδιοτέλεια'' του σε ότι αφορά την μη λήψη αμοιβής]φροντίζει προκαταβολικώς να υπενθυμίσει ότι το ίδιο θάρρος απέναντι στον θάνατο έδειξε νεότερος και στις μάχες του πολέμου για χάρη της Αθήνας στη Ποτίδαια και στην Αμφίπολη αλλά και απέναντι στη διαταγή του καθεστώτος των τριάκοντα τυράννων για τη σύλληψη ενός Σαλαμίνιου πολίτη.
''Τότε εγώ όχι με τα λόγια αλλά με πράξη έδειξα ότι ο θάνατος δεν μ'ενδιαφέρει ούτε στο απειροελάχιστο.Αυτό που μ'ενδιαφέρει στον απόλυτο βαθμό είναι το να μην πράξω κάτι άδικο ή ανίερο''.Τυχερός όντας,μετά απο λίγο καιρό η εξουσία των τυράννων καταλύθηκε,κι έτσι γλίτωσε τον θάνατο ο Σωκράτης-κάτι τέτοια τυχερά ''σημάδια'',ίσως ενισχύουν,πέρα απο το ηθικό,και το μεταφυσικό πλεονέκτημα στον άνθρωπο και μαζί τ'αποτρεπτικά εσωτερικά του δαιμόνια.
Μα και στην μάχη της Ποτίδαιας[εκεί όπου υπάκουσε στη διαταγή στρατηγών ενός κράτους δικαίου δημοκρατικού πολιτεύματος]φροντίζει να ξεκαθαρίσει ότι το θάρρος απέναντι στον θάνατο το κουβάλαγε απο μακρόθεν:''Το να φοβάται κανείς τον θάνατο δεν είναι τίποτε άλλο απο το να νομίζει κανείς ότι είναι σοφός ενώ δεν είναι,γιατί πιστεύει ότι γνωρίζει πράγματα που δεν γνωρίζει.Κανένας δεν γνωρίζει τι είναι ο θάνατος,ούτε εαν είναι το μεγαλύτερο αγαθό για τον άνθρωπο,αλλά όλοι τον φοβούνται σαν να ξέρουν ότι είναι το μέγιστο κακό.Και δεν είναι αυτή η πιο κατακριτέα μορφή της αμάθειας,η σκέψη δηλαδή ότι κάποιος ξέρει κάτι το οποίο δεν ξέρει;
Εγώ ίσως να διαφέρω κι ως προς αυτό απο τους πολλούς ανθρώπους και,αν ισχυριζόμουν ότι είμαι σοφότερος απο κάποιον σε κάτι,σε αυτό θα ήταν,στ'ότι δηλαδή εφόσον δεν γνωρίζω ικανοποιητικά όσα σχετίζονται με τον Αδη,δεν θεωρώ πως γνωρίζω.Μπροστά στα κακά που ξέρω ότι είναι κακά ποτέ δεν θα φοβηθώ και ποτέ δεν θ'αποφύγω όσα δεν γνωρίζω ότι είναι αγαθά''.
Το...ίσως να διαφέρω[και ως προς αυτό],προσωρινά ας παραλειφτεί,με την επισήμανση ότι στη συνέχεια της απολογίας του[και υπερασπιζόμενος τον εαυτό του αλλά για χάρη...των άλλων συμπολιτών του]επικαλείτε-μακαρίζει την τύχη των Αθηναίων για την...θεόσταλτη δωρεά της αυτού Σωκρατικής μεγαλειότητας που τους έλαχε.Εν οίδε ότι ουδέν είδε,επιγείως.Αλλά σίγουρος γι'αυτό που δεν έχει δει κανένας εν ζωή μάρτυρας,μόνο και μόνο διότι όλοι δεν θεωρούν αγαθό τον θάνατο.Γιατί ν'αποφεύγω κάτι που δεν ξέρετε εαν είναι και καλό;Εαν αυτό δεν είναι μια σοφιστική αυτεπάρκεια που ενδύεται[λόγω ετεροπροσδιορισμού απο τους πολλούς που απεκδύονται τον θάνατο]μια ευπρέπεια αφθαρσίας,πασπαλισμένης με την ''ήσυχη συνείδηση'' του καθήκοντος και που λόγω ακριβώς αυτής υπερσκελίζει ακόμη και τις ακρώρειες του μεταφυσικού περιμένοντας την ανταμοιβή-δικαίωση της[δικαίωση που επιδιώκει και την αναγνώριση και απο τους πρόσκαιρους ζώντων],τότε τι εστί σοφιστεία;Τι τυφλή πίστη;
Μια πίστη που έχει ενσταλάξει τόσα βαθιά πλέον στα γεράματα,ώστε στη πληροφορία που του φέρνει ο Κρίτωνας για το ιερό πλοίο απο την Δήλο που πλησιάζει στην Αθήνα[που μέχρι να επέστρεφε δεν επιτρεπόταν να επιτελεστεί θανατική καταδίκη],ο Σωκράτης αντιτάσσει το όνειρο της εύφορης Φθίας που είδε στον ύπνο του:
Μου φάνηκε πως μια γυναίκα καλοπλασμένη κι όμορφη,λευκοφορεμένη,με πλησίασε,με φώναξε με τ'όνομα μου και μου είπε:''Σωκράτη,την τρίτη ημέρα θα φτάσεις στην εύφορη Φθία''.
Παράξενο το όνειρο σου Σωκράτη.
Κι όμως,ολοφάνερο,όπως μου φαίνεται,Κρίτων...
Απέναντι στον μεταθανάτιο ωφελιμισμό του Σωκράτη,ο Κρίτωνας έχει τον δικό του επίγειο ωφελιμισμό θετικού αθροίσματος:Δεν θα χάσει μόνο έναν φίλο που δύσκολα όμοιο του θα ξαναβρεί εν ζωή,αλλά έχει την έγνοια και του τι τα θα πει ο πολύς κόσμος,με την έννοια ότι είναι πλούσιος κι άρα οι πολλοί θα θεωρήσουν ότι λόγω τσιγκουνιάς[αλλά και ανανδρίας] δεν λάδωσε τους φύλακες ώστε να δραπετεύσει ο φίλος του Σωκράτης,προτιμώντας τα χρήματα απο τον φίλο.Και γι'αυτό το καθαρό κούτελο,ο Κρίτωνας μεταπηδά,στην προσπάθεια του να πείσει τον Σωκράτη,απ'τον υλιστικό ωφελισμό,προτρέποντας τον μονάκριβο του φίλο ν'αψηφήσει τις συνέπειες που θα είχε η απόδραση και που μπορεί να φτάσουν μέχρι και την ολική απώλεια της περιουσίας του-αν και υπάρχουν ''συνέταιροι'' πρόθυμοι να συμπράξουν.
Το τι θα πουν οι πολλοί,δεν έχει φυσικά σημασία για τον Σωκράτη-χωρίς αυτό να σημαίνει και συνολική διαφοροποίηση απ'τον ωφελιμισμό του Κριτωνικού ''καθαρού κούτελου''.Οριακή διαφοροποίηση μεν,αλλά χωρίς να παύει η έγνοια της προσοχής για τις άλλες γνώμες και συγκεκριμένα για αυτές του γνωστικού κόσμου.Με ποιοτικά κι όχι ποσοτικά κριτήρια.Κι απέναντι σε αυτούς όπου κρέμεται η φήμη μας,''λογοδοτώντας'',[κι αν δεν υπάρχουν πολλοί απο δαύτους,υπάρχουν και οι μέλλοντες που θα έχουν Σωκρατικό σπόρο έτσι ώστε να αυτοεπιβεβαιωθούν οι επικείμενες ρίζες του]κάθε ανακολουθία απαγορεύεται-ή αλλιώς όπως εξομολογείται στην απολογία του:Εκαστος εφ'ω ετάχθη,θεωρώντας ότι είναι το καλύτερο,εκεί πρέπει να παραμένει και να διακινδυνεύει,χωρίς να υπολογίζει ούτε τον θάνατο ούτε οτιδήποτε άλλο μπροστά στην ντροπή''.
Αυτή η ντροπή,θεωρητικώς,αφορά το τι θα πει ο κόσμος για το άτομο μου,είναι ''ενεργητικής''μορφής:Δρω με σκοπό να μη ντροπιαστώ.Υπάρχει όμως και η ''παθητική'' μορφή του να μη δρω,με σκοπό να μην ντροπιάσω.Μια τέτοια πτυχή που ίσως φανερώνει πολλά για τη συμπεριφορά κάποιων ''σοφών'' απέναντι στην Σωκρατική διαλεκτική[κάποιων δηλαδή λίγων κι ''εκλεκτών'' εκ διαμέσου των οποίων πρέπει να χτίζουμε τη φήμη μας,κατά Σωκράτη],διαφαίνεται στην συζήτηση του Σωκράτη με τον νέο πολιτικό Καλλικλή στον πλατωνικό διάλογο ''Γοργίας-ή περί ρητορικής''[που είναι αντίστοιχος στα θέματα του δικαίου του ισχυροτέρου και τη σύγκρουση νομικού και φυσικού φορμαλισμού,με τη συζήτηση Σωκράτη και Θρασύμαχου στην ''Πολιτεία'' του Πλάτωνα]:
Συναντώ πραγματικά πολλούς που δεν είναι ικανοί να με δοκιμάσουν,επειδή δεν είναι τόσο σοφοί όσο εσύ,Καλλικλή.Αλλοι είναι σοφοί,αλλά δεν θέλουν να μου λένε την αλήθεια,επειδή δεν ενδιαφέρονται για μένα...
Πριν απο τη συζήτηση με τον πολιτικό Καλλικλή,έχουν προηγηθεί οι συζητήσεις με τον Γοργία και τον Πώλο[μαθητή του Γοργία]περί ρητορικών μονολόγων και διαλεκτικής,περί του δικαίου του ισχυροτέρου,περί αδικίας και δίκαιου] κι ο Σωκράτης στη συνέχεια ''επιτίθεται'' κατά της ντροπής που επέδειξαν ο Γοργίας και ο Πώλος να μην παραδεχτούν ανοιχτά και θαρραλέα τις απόψεις τους εξαρχής,ώστε να μην πέσουν μετά σε αντιφάσεις που θα εκμαιεύσει ο Σωκράτης μέσω των ερωταποκρίσεων[αλλά και...των ρητορικών μονολόγων-στα όρια της φλυαρίας κάποιες φορές].
Την ίδια ντροπή στο να ερμηνεύσει ''αλαζονικά'' τον χρησμό της Πυθίας περί του σοφότερου που χρησιμοποιεί στην απολογία του,δείχνει και ο Σωκράτης,όπως θα φανεί παρακάτω,με την αντίφαση που προκύπτει μεταξύ ερμηνείας του χρησμού εκ μέρους του Σωκράτη και της μετέπειτα απολογητικής ρητορείας του:Ηταν ο ίδιος μεν ένα...τυχαίο υπόδειγμα-παράδειγμα προς μίμηση που χρησιμοποίησε η Πυθία στον χρησμό της,αλλά όχι χρησμός ''καθ'εαυτής'' Σωκρατικής σοφίας,μιας κι η ανθρώπινη σοφία του παραδεκτά ενσυνείδητου εν οίδα ότι ουδέν οίδα καθιστά ακόμη και τον φορέα της μερικό πλειοδότη στην επίφαση/ψευδαίσθηση αλήθειας έναντι μιας ''καθ'ολοκληρίαν αλήθειας'', την οποία γενικώς η ανθρώπινη σοφία,και πόσω μάλλον μόνος του ο Σωκράτης,δεν δύναται να προσεγγίσει.
Φαίνεται ότι εγώ είμαι σοφότερος ως προς αυτό το μικρό πράγμα:όσα δεν γνωρίζω δεν έχω την εντύπωση ότι τα γνωρίζω.
Παίρνοντας αυτή την υποκριτική κι επιτήδεια ουδέτερη[απλώς υποδεικνύω στους λεγόμενους σοφούς την μη σοφία τους-κι άρα τους φέρνω στο ίδιο επίπεδο αγνωστικισμού με εμένα που επίσης δεν γνωρίζω τα σχετικά με τη γνώση που δήθεν αυτοί διαθέτουν]διερμήνευση ''ταπεινότητας'',κάποιος θα μπορούσε να πάρει μεγαλόστομες εξομολογήσεις απο διάφορους άλλους πλατωνικούς διαλόγους που παρουσιάζουν την πορεία της Σωκρατικής διαλεκτικής διερεύνησης,η οποία,σαν συσσωρευμένη εμπειρία θα έπρεπε να φανερώνεται απροκάλυπτα κι όχι υποδόρια στην απολογία,εκεί όπου ο Σωκράτης ''πλήρης ημερών'' θα έπρεπε να μιλάει για τις αντιλήψεις του χωρίς ν'αναστέλλεται απ'αυτές.[και χωρίς να φοβάται ότι θα προκαλέσει λόγω ''μεγαλομανίας'':Ούτως ή άλλως προκαλεί ποικιλοτρόπως τους δικαστές και το υπόλοιπο σώμα,π.χ. θυμίζοντας τους πως αθωώνουν άλλους κατηγορούμενους που φέρνουν στα δικαστήρια τεθλιμμένους συγγενείς με σκοπό να προκαλέσουν οίκτο κι άρα επιείκεια-κάτι που ο ίδιος διευκρινίζει ότι δεν θα το πράξει]
Ειδάλλως,θα μπορούσε κάποιος να ειρωνευτεί τον Σωκράτη:Εαν μπορείς να διακρίνεις την επίφαση και την εντύπωση απο την γνώση,όπως κάνουν οι πολλοί για τα περισσότερα,αυτό προϋποθέτει ότι για όσα λίγα γνωρίζεις,δεν έχεις απλά την εντύπωση ότι τα κατέχεις.Μήπως και για όσα γνωρίζεις,αφασικά μετακουβαλάς την εντύπωση ότι δεν τα γνωρίζεις;-ή ακόμη χειρότερα:Παριστάνεις ότι δεν είσαι σοφότερος ακόμη και ως προς αυτά που γνωρίζεις;
Στην εξέλιξη της συζήτησης με τον Καλλικλή στον ''Γοργία'',Ο Σωκράτης ζητεί απο τον πολιτικό Καλλικλή να του προσδιορίσει υπό ποία ιδιότητα πρέπει να υπηρετήσει την πόλη του:Σαν γιατρός ή σαν υπηρέτης;[δηλαδή κόλακας-λαϊκιστής].Ο Σωκράτης γνωρίζοντας ότι μόνο σαν κόλακας δεν του πρέπει να φέρεται,μοιάζει σαν έτοιμος απο καιρό για τη στιγμή που κάποιοι θα τον οδηγήσουν σε δίκη,όπου δεν θα ήταν παράδοξο τελικώς να καταδικαστεί σε θάνατο.
Θέλεις να σου πω γιατί τα περιμένω αυτά,Καλλικλή;Νομίζω ότι με λίγους Αθηναίους,για να μην πω μόνος μου,ασχολούμαι με την αληθινή πολιτική τέχνη κι ενεργώ τα πολιτικά,μόνος ανάμεσα στους τωρινούς.Επειδή λοιπόν τα λόγια που λέω κάθε φορά δεν τα λέω για να ευχαριστήσω,αλλά για να βελτιώσω,κι όχι για την απόλαυση,κι επειδή δεν θέλω να κάνω τα ωραία πράγματα εις τα οποία με παρακινείς,δεν θα έχω τι να πω στο δικαστήριο.
...Ξέρω λοιπόν ότι κάτι τέτοιο θα πάθαινα πηγαίνοντας σε δικαστήριο.Δεν έχω δηλαδή ν'αναφέρω ούτε ηδονές που να τους εξασφάλισα,τις οποίες εκείνοι θεωρούν ευεργετήματα και οφέλη,ενώ εγώ δεν ζηλεύω ούτε αυτούς που τις εξασφαλίζουν ούτε εκείνους που τις αποκτούν.Αν με κατηγορεί κάποιος ότι ή διαφθείρω τους νεότερους φέρνοντας τους σε άσχημη κατάσταση ή κακολογώ τους μεγαλύτερους λέγοντας πικρά λόγια σε ιδιωτικές συζητήσεις ή σε δημόσιους λόγους,δεν θα μπορώ ούτε να πω την αλήθεια,ότι δηλαδή ''δίκαια λέω όλα τούτα κι ενεργώ κατά το συμφέρον σας και τίποτε άλλο δεν κάνω''.
Συνεπώς,θα πάθω μάλλον ότι τύχει.
ΟΥΔΕΙΣ ΑΚΩΝ[ΑΚΟΥΣΙΑ]ΚΑΛΟΣ
Γιατί ''βιάζεσαι να σου συμβούν όσα ακριβώς θα έσπευδαν να κάνουν κι οι ίδιοι οι εχθροί σου'',αναρωτιέται ο Κριτίας προς το τέλος του μονολόγου-προτροπής προς τον Σωκράτη ν'αποδράσει.Προσπαθώντας να του κάμψει τις αντιστάσεις,όπως αυτές φανερωθήκαν στην απολογία κι είχαν να κάνουν με τις συνέπειες της απόδρασης,όχι στους φίλους του Σωκράτη,αλλά στον ίδιο τον Σωκράτη:Ποτέ δεν είχε ζήσει εκτός Αθηνών και οπουδήποτε αλλού δεν θα ήξερε πως να φερθεί και τι να κάνει.
Η ανταπάντηση του Σωκράτη,φέρνοντας νοερά στο νου του τις αιτιάσεις του κράτους δικαίου της πολιτείας,είναι ότι εαν πάει μεν σε πολιτείες που έχουν καλούς νόμους,θα φτάσει εκεί ως εχθρός των πολιτευμάτων τους,ενισχύοντας το κατηγορητήριο των Αθηναίων,ενώ πλέον θα έχει δημιουργήσει απτό προηγούμενο κι έτσι δεν θα μπορεί να μιλάει περί νόμων,δικαιοσύνης και αρετής.
Εαν πάει δε στη Θεσσαλία και κοντά στους φίλους του Κρίτωνα,εκεί όπου βασιλεύει η ακολασία και τα ξεφαντώματα,πάλι θα φανεί ανακόλουθος με ότι υποστήριζε κι έπραττε σε όλη την ζωή του.
Ο Κρίτωνας προτείνει μέσα αποφυγής που δεν συνταιριάζουν με τον σκοπό του Σωκράτη αλλά και που δεν αντιλαμβάνονται την ολότητα των συνεπειών τους.Αντιθέτως ο Σωκράτης δεν πάσχει απ'την άγνοια του εύρους των συνεπειών που θα είχε η απόδραση,κυρίως επί αυτού που θεωρεί ''καλού κι αγαθού'' για τον εαυτό του και τη φήμη του.Συνεπώς,κάνει αυτό που θέλει στον δρόμο προς την ουσία του σκοπού του κι η ''καλοσυνάτη καρτερικότητα'' του είναι προϊόν της γνώσης του συμφέροντος του.
Ακόμη και στους κατήγορους του διαβλέπει την διάμεση τελική σφραγίδα εμπράγματης επικύρωσης του ''ουδείς εκών κακός'',καθ'ότι η αδικία τους προς το πρόσωπο του είναι ηθελημένη μεν απο μέρους τους,βασιζόμενη όμως δε πάνω στην άγνοια των σχετικών με τους εαυτούς τους συνεπειών:Η αδικία θα γυρίσει αυτεπίστροφα πάνω τους χωρίς να το αντιλαμβάνονται,θα βλάψουν τους εαυτούς τους κι όχι τόσο τον ίδιο.
Θ'αποκτήσετε κακή φήμη και θα κατηγορηθείτε απο εκείνους που θέλουν να κακολογήσουν την πόλη,επειδή σκοτώσατε τον Σωκράτη.
Τώρα λοιπόν εγώ φεύγω,έχοντας καταδικαστεί απο εσάς σε θάνατο,οι διώκτες μου όμως έχοντας καταδικαστεί απο την αλήθεια σε μοχθηρία και αδικία.
Μπορώ να σας πω ότι μετά τον θάνατο μου θα έλθει μια τιμωρία πολύ χειρότερη απο την τιμωρία του θανάτου που επιβάλλετε σ'εμένα.Νομίζατε ότι κατ'αυτόν τον τρόπο θ'απαλλαγείτε απο το να λογοδοτείτε για τις επιλογές στη ζωή σας,αλλά σας λέω ότι το αποτέλεσμα θα είναι πολύ διαφορετικό.Εκείνοι που θα σας αναγκάζουν να λογοδοτείτε θα είναι περισσότεροι-είναι αυτοί που μέχρι σήμερα εγώ συγκρατούσα,χωρίς εσείς να το αντιλαμβάνεστε.Κι όσο πιο νέοι,τόσο πιο σκληροί θα είναι μαζί σας κι αυτό θα σας ενοχλεί.Γιατί αν νομίζετε ότι με το να καταδικάζετε ανθρώπους σε θάνατο θ'αποτρέψετε τον οποιονδήποτε απο το να σας επιρρίπτει ευθύνες για τον τρόπο ζωής σας,κάνετε λάθος.Αυτού του είδους η απαλλαγή δεν είναι ούτε δυνατή ούτε τιμητική.
Αυτά στην ομιλία του Σωκράτη μετά την ανακοίνωση της καταδικαστικής απόφασης.Στην απολογία του προ της καταδίκης,δεν έδινε και πολλές πιθανότητες στην εμφάνιση νέων αλογόμυγων,απόλυτα συμβατών με το Σωκρατικό πρότυπο...
Εαν με καταδικάσετε σε θάνατο,δεν θα βρείτε εύκολα άλλον τόσο απολύτως προσκολλημένο στην πόλη απο τον θεό όπως η αλογόμυγα σε ένα άλογο μεγάλο και καλοαναθρεμμένο,τ'οποίο λόγω μεγέθους χρειάζεται να το κεντρίσει κάποιος.Νομίζω πως ο θεός κάπως έτσι με έχει βάλει να λειτουργώ μέσα στην πόλη,να μη σταματάω όλη μέρα να πηγαίνω οπουδήποτε και ν'αφυπνίζω,να πείθω και να κατηγορώ καθένας απο εσάς.Αλλος τέτοιος δεν θα βρεθεί εύκολα για εσάς.
Και η ερμηνεία που δίνει ο Σωκράτης στον χρησμό της Πυθίας για το ότι δεν υπάρχει κάποιος σοφότερος απ'τον Σωκράτη[χρησμό τον οποίο χρησιμοποιεί στην απολογία του για να υπερτονίσει το συγκριτικό πλεονέκτημα του ουδέν οίδα-εν είδει όμως μόνο υποδείγματος του οποίου τυγχάνει να είναι φορέας ο Σωκράτης και με σκοπό να καταδείξει το πόσο...ταπεινός αισθάνεται εν μέσω της ασοφίας των λεγόμενων σοφών την οποία απογυμνώνει]συνεχίζει τον χορό των αντιφάσεων,όχι μόνο ως προς τους μιμητές του υποδείγματος που θα βρεθούν μετά τη καταδίκη του και που θα καταστήσουν αδύνατη την απαλλαγή των Αθηναίων απο ιδιώτες κατήγορους του τρόπου ζωής των πάντων,αλλά κι ως προς τον αναβαθμό εξαιρετισμού που τρέφει και συντηρεί για τον αλογόμυγο εαυτό του ο Σωκράτης-τον οποίο όμως προσπαθεί ταπεινώς να μετριάσει:Είναι πιθανό,άνδρες,να είναι πραγματικά ο θεός σοφός,και σ'αυτόν τον χρησμό να λέει ότι η ανθρώπινη σοφία έχει μικρή αξία,ενδεχομένως και καμία.Και φαίνεται ότι ο χρησμός υποδεικνύει τον Σωκράτη,όμως απλώς χρησιμοποιεί το δικό μου όνομα,δίνοντας ένα παράδειγμα...
Πράγματι επιβεβαιώνεται ο Σωκράτης και στην αρχική προφητεία που κάνει στην εισαγωγή της απολογίας του[πέρα απο την αυτοεκπληρούμενη επιβεβαίωση-προς χάρη φυσικά της φήμης του-της προφητείας περί της εξύψωσης του εις τους αιώνας των αιώνων,κι αντιθέτως του στίγματος των Αθηναίων λόγω της θανάτωσης του,στη συλλογική συνείδηση]για τ'ότι δεν είναι δεινός ρήτορας εις ότι αφορά τους μονολόγους[τους οποίους πάντα στις κόντρες του με τους σοφιστές,π.χ. στον πλατωνικό διάλογο Γοργίας,κατηγορούσε ως μέσα πειθούς που δεν έχουν σχέση με την ''αλήθεια'']:Μα τον Δία,άνδρες Αθηναίοι,δεν θ'ακούσετε απο μένα λόγια στολισμένα με ωραίες λέξεις και φράσεις,αλλά θ'ακούσετε λόγια απρογραμμάτιστα,με εκφράσεις που μου έρχονται στο μυαλό κατά τύχη,διότι πιστεύω ότι όσα λέω είναι δίκαια.
Ουδείς εκών κακός στους μονολόγους.
Αυτή η τροφή διά της εξέτασης των άλλων συντηρεί τον Σωκράτη,δίνοντας το εξέχον νόημα στη ζωή του,προς τον οποίο απώτερα στρέφονται οι πρακτικές του που αποτελούν απλά μέσα για την επίτευξη-πραγμάτωση του ''αγαθού'' σκοπού.Συνεπώς,φαίνεται ότι κάνει αυτό που θέλει,όχι όμως απο αδυναμία του μη εναλλακτικά μπορετού και της ακούσιας συνήθειας,αλλά απο την επίγνωση της ουσίας του σκοπού προς τον οποίο τείνουν ολοκληρωτικά τα μέσα που χρησιμοποιεί.
''Σωκράτη,δεν θα πιστέψουμε τους κατήγορους σου αλλά θα σε αθωώσουμε,με τον όρο όμως να μην φιλοσοφείς.Κι εαν συλληφθείς να το κάνεις αυτό,θα πεθάνεις''.
Ενα με αθωώνατε με αυτούς τους όρους,θα σας απαντούσα: ''Σας σέβομαι και σας αγαπώ,άνδρες Αθηναίοι,αλλά θα υπακούσω περισσότερο στο θεό παρά σε εσάς.Κι ωσότου αναπνέω κι έχω την δύναμη,αποκλείεται να σταματήσω να φιλοσοφώ,δίνοντας σας συμβουλές κι επισημαίνοντας σας την αλήθεια,όπου κι αν σας συναντώ.
...Αυτά με προστάζει να κάνω ο θεός,να το ξέρετε καλά.Κι εγώ θεωρώ ότι ποτέ ως τώρα δεν έχει προκύψει μεγαλύτερο καλό για την πόλη απο τη δική μου υπηρεσία για το θεό.
...Εαν με καταδικάσετε σε θάνατο εμένα,ο οποίος είμαι τέτοιος που λέω,δεν θα βλάψετε εμένα περισσότερο,μα τους ίδιους σας τους εαυτούς.
Μα κι αν δεχόταν ο Σωκράτης την ποινή της εξορίας έναντι της θανατικής καταδίκης,ήξερε καλά ότι τέτοια ανεκτικότητα στο ελευθέρως φλυαρείν δύσκολα θα έβρισκε σε άλλη πόλη:
Μήπως θα έπρεπε ν'αντιπροτείνω εξορία;Θα έπρεπε όμως ν'αγαπώ πολύ τη ζωή για να ζητήσω κάτι τέτοιο,άνδρες Αθηναίοι.Δεν είμαι τόσο ασυλλόγιστος για να μη βλέπω,άνδρες συμπολίτες μου,πως έχω εξαντλήσει την υπομονή σας με τα λόγια και τις αναλύσεις μου.Σας έχουν γίνει βαρετές κι ενοχλητικές και θα θέλατε πια ν'απαλλαγείτε απ'αυτές.Θα τις άντεχαν,άραγε,άλλοι;Πολύ αμφιβάλλω.Ωραία ζωή θα είχα γυρνώντας στην ηλικία μου απο πόλη σε πόλη,κι απ'όλες στο τέλος να με διώχνουν!
...Ισως όμως πει κάποιος:''Δεν θα καταφέρεις Σωκράτη,φεύγοντας απο εδώ να ζήσεις κάπου ήσυχα,κοιτάζοντας τη δουλειά σου;''Αυτό είναι ίσως το δυσκολότερο να καταλάβετε:Αν πω ότι κάτι τέτοιο είναι απείθεια προς το θεό,κι ότι γι'αυτό δεν μπορώ απλώς να ζήσω ήσυχα,δεν θα με πιστέψετε και θα νομίσετε ότι σας ειρωνεύομαι.
Αν πάλι σας πω ότι το μεγαλύτερο αγαθό στον άνθρωπο είναι να συζητά κάθε μέρα περί αρετής και να εξετάζει όλα τα θέματα που με ακούτε να συζητώ,μελετώντας τόσο τον εαυτό μου όσο και τους άλλους,κι ότι ζωή χωρίς τέτοιου είδους μελέτη και διερεύνηση δεν αξίζει να τη ζεις,τότε θα είμαι ακόμη λιγότερο πιστευτός.
Οπότε,τι μένει ως επιλογή στον Σωκράτη;Το...κέρδος του θανάτου που μάλιστα έχει και την έγκριση του μη αποτρεπτικού δαιμονίου:Η μέχρι τώρα συνηθισμένη προφητική μου ικανότητα,η φωνή του δαιμονίου,μου μιλούσε πάντα πολύ συχνά και με απέτρεπε ακόμη και στα πολύ μικρά κι ασήμαντα θέματα,εάν επρόκειτο να κάνω κάτι που δεν έπρεπε.Ομως τώρα,σε αυτή την περίπτωση,δεν με έχει αποτρέψει απο καμιά πράξη ή κανένα λόγο.
Τι να υποθέσω εγώ λοιπόν;Θα σας πω.Αυτό που έχει συμβεί σ'εμένα είναι αναμφισβήτητα ένα καλό πράγμα,κι εκείνοι απο εμάς που πιστεύουμε ότι ο θάνατος είναι έναν αρνητικό πράγμα φαίνεται πως κάνουμε λάθος.Μια πειστική απόδειξη γι'αυτό μου έχει δοθεί:Το εν λόγω σημάδι σίγουρα θα με είχε αποτρέψει εαν δεν επρόκειτο να κάνω κάτι που δεν ήταν καλό.
Ας εξετάσουμε με άλλον τρόπο επίσης το καλό του θανάτου.Η κατάσταση του θανάτου είναι ένα απο τα δυο πράγματα:είτε είναι τίποτα κι ο νεκρός τίποτα δεν αισθάνεται,είτε είναι μια αλλαγή και μια μετάβαση της ψυχής απο έναν τόπο σε έναν άλλο.Κι αν ισοδυναμεί με απώλεια συνείδησης,σαν ένα είδος ύπνου όπου αυτός που κοιμάται δεν βλέπει ούτε καν όνειρα,ο θάνατος θα ήταν ένα θαυμάσιο κέρδος.
Ετσι,αν τέτοια είναι η φύση του θανάτου,τον θεωρώ κέρδος.
Στην περίπτωση αυτή,όλο το χρονικό διάστημα δεν θα φανεί μεγαλύτερο απο μια νύχτα.Αλλά,απο την άλλη πλευρά,εαν ο θάνατος είναι κατά κάποιον τρόπο μια μετάβαση απο εδώ σε κάποιο άλλο μέρος,κι αν αυτό που λένε είναι αλήθεια,ότι όλοι οι νεκροί είναι εκεί,ποιά μεγαλύτερη ευλογία θα μπορούσε να υπάρξει;Αν κάποιος που φτάνει στον κάτω κόσμο συναντήσει ημίθεους που υπήρξαν δίκαιοι στη ζωή τους,θα ήταν ανεπιθύμητη μια τέτοιου είδους μετάβαση;
...Αλλά η μεγαλύτερη ευχαρίστηση για εμένα θα ήταν να περάσω το χρόνο μου εξετάζοντας κι ερευνώντας τους ανθρώπους εκεί,όπως έκανα κι εδώ,με σκοπό ν'ανακαλύψω ποιός απ'αυτούς είναι σοφός και ποιός νομίζει ότι είναι,ενώ δεν είναι.Θα ήταν ανυπολόγιστη ευτυχία το να διαλέγεσαι και να συναναστρέφεσαι μαζί τους και να τους εξετάζεις.
Ανυπερθέτως τανύζονται τα μέσα κι οι σκοποί του Σωκράτη,όχι μόνο εντός της επίγειας ζωής,αλλά και της πιθανής ματαθανάτιας.Αυτό που ξεκίνησε ως εξέταση σε λίγους,συγκεκριμένα απέναντι σε έναν που θεωρούσε ότι ήταν σοφός,επεκτάθηκε και σε όλους τους άλλους.Τι ωραία που θα ήταν να συναντήσει στον άλλο κόσμο και τους ήρωες των ομηρικών επών που τους εξυμνούν οι ποιητές,ώστε ιδίοις όμμασι να τους εξετάσει.Η ενστικτική σοφία του δαιμόνιου,όπως έχει διακρίνει απ'τους πρώτους ο Νίτσε στη γέννηση της τραγωδίας,αγγίζει τον πυρήνα της σωκρατικής τάσης.Με αυτή καταδικάζει ο σωκρατισμός τόσο την υπάρχουσα τέχνη όσο και την υπάρχουσα ηθική.Οπου στρέφει το ερευνητικό βλέμμα του,βλέπει έλλειψη επίγνωσης και τη δύναμη της ψευδαίσθησης κι απ'αυτές συνάγει τον βαθιά παράλογο και καταδικαστέο χαρακτήρα κάθε πράγματος που υπάρχει.
Ο Σωκράτης μπορεί να χαρακτηριστεί ο τυπικός μη μυστικιστής,του οποίου η λογική φύση είναι ανεπτυγμένη τόσο υπέρμετρα όσο υπέρμετρα είναι ανεπτυγμένη η ενστικτική σοφία στον μυστικιστή.Απ'την άλλη μεριά όμως,η λογική ενόρμηση που εκδηλωνόταν στον Σωκράτη ήταν απόλυτα δεσμευμένη να μη στρέφεται κατά του εαυτού της.Με την ασυγκράτητη ροή της δείχνει μια φυσική δύναμη όμοια με αυτήν που συναντάμε με φοβισμένη έκπληξη μόνο στις μεγαλύτερες ενστικτικές δυνάμεις.
Αυτό το ανακάτεμα γίνεται κραυγαλέα φανερό απο την αρχή κιόλας της απάντησης του Σωκράτη στη πρόταση για απόδραση του Κρίτωνα[όπου εκτός του γνωστού σωκρατικού δαιμονίου,έχουμε και το αισιόδοξο κι απαλυντικό μεταθανάτιο όνειρο της εύφορης Φθίας]:Είναι ανάγκη να εξετάσουμε αν πρέπει να κάνουμε αυτά που προτείνεις Κρίτωνα ή όχι.Γιατί εγώ,όχι μόνο τώρα,μα και πάντοτε τέτοιος ήμουνα:δεν πείθομαι σε τίποτα άλλο απο τον εσωτερικό μου κόσμο,παρά μονάχα στη λογική σκέψη,όποια μου φαίνεται η καλύτερη κάθε φορά που συλλογίζομαι.
Απ'την σύσταση του εσωτερικού του κόσμου προτάσσει τον ορθολογισμό ώστε ν'αποκρούσει αιτιολογημένα την πρόταση του Κρίτωνα.Οχι όμως και στην απολογία του στο δικαστήριο,που σε ότι αφορά και τα γήινα πεπραγμένα του[κι όχι μόνο στην οπτιμιστική θεώρηση για τη μεταθανάτια ζωή],επικαλείται ως επιβεβαιωτικό ''έναυσμα'' της εξέτασης που έκανε στους άλλους,εκτός απ'την αποτρεπτική εσωτερική φωνή του δαιμονίου που εγκαταστάθηκε εντός του μετέπειτα,τον χρησμό που έδωσε γι'αυτόν η Πυθία.Εντός της σοφίας του ν'αποδεικνύει την μη σοφία των λεγόμενων σοφών,απόλυτα προσκολλημένος σε αυτήν την ''αποστολή'',πίστευε ότι μπορούσε να εξασκεί την μαιευτική του σε όλους και σε όλα-και μάλιστα ότι αυτή η απογύμνωση των φερόμενων σοφών θα φέρει τα πράγματα σε μια κατάσταση ουδέν είδαμε όλοι μαζί αγνωστικότητας,χωρίς ο ίδιος ο φυσικός αυτουργός της εκμαιευτικής να ενδυθεί την ταμπέλα μιας ειδολογικής σοφίας.Αυτή προσπαθεί ν'απεκδυθεί[ακόμη και στα γεράματα του ισχυρίζεται ότι ουδέν είδε]στην απολογία του,χαρακτηρίζοντας...συκοφαντία κάθε υπόθεση τρίτου για τη φερόμενη σοφία του που μόνη της ικανότητα είναι να αντικρούει και ν'αντιλέγει δίχως η ίδια να φέρει συστατικά στοιχεία ανταπόδειξης μέσω υιοθέτησης μιας αντίγνωμης θέσης!Σε πλήρη εναρμόνιση η Σωκρατική ροή που δεν στρέφεται ποτέ κατά του εαυτού της,έχοντας ταυτόχρονα ως πρόσχημα ότι στρέφεται κατά άλλων απόψεων-πρακτικών και μόνο,χωρίς δήθεν ν'αντιτάσσει κάτι αντίθετο,παρά μόνο την στεγνή απογύμνωση,κι αυτό όταν έχει άποψη για τα πολιτικά πράγματα[για το εαν οι συμπολίτες σου θα πρέπει να δίνουν μεγαλύτερη σημασία στο υλικό τους σώμα ή στην ψυχική καλλιέργεια τους κ.α.] χωρίς όμως να είναι φορέας μιας άποψης/θέασης που κομίζει ''σοφία'' για το ''καλώς γίγνεσθαι''!
Πήγα σε κάποιον απ'αυτούς που θεωρούνται σοφοί,για να μπορέσω ν'αποδείξω πως αυτό που λέει το μαντείο δεν ισχύει και ν'απαντήσω στο χρησμό ''αυτός εδώ ο Σωκράτης είναι ο σοφότερος''.Εξετάζοντας λοιπόν αυτόν προσεκτικά-δεν υπάρχει λόγος να πω το όνομα του,ήταν πάντως κάποιος απο τους πολιτικούς-και συνομιλώντας μαζί του,έπαθα το εξής:Αυτός ο άνδρας είχα την εντύπωση ότι φαινόταν σοφός στους περισσότερους ανθρώπους και κυρίως στον εαυτό του,ενώ δεν ήταν.Επειτα προσπάθησα να του αποδείξω ότι νόμιζε πως ήταν σοφός,ενώ στην πραγματικότητα δεν ήταν.Απο τότε λοιπόν έγινα μισητός
...Υστερα απ'αυτόν πήγα σε άλλους που θεωρούνται σοφότεροι και απεκόμισα ακριβώς την ίδια εντύπωση.Επειτα απ'αυτό άρχισα να πηγαίνω απο τον ένα στον άλλον...Επειτα απ΄τους πολιτικούς πήγα στους ποιητές των τραγωδιών,των διθυράμβων και στους άλλους,νομίζοντας ότι εκεί θα πιάσω επ'αυτοφώρω τον εαυτό μου αμαθέστερο απο αυτούς.
Ετσι και πάλι και για τους ποιητές συνειδητοποίησα ότι δεν συνθέτουν λόγω της σοφίας τους,αλλά λόγω κάποιου φυσικού χαρίσματος και λόγω της θεϊκής έμπνευσης,όπως ακριβώς οι μάντεις κι οι προφήτες.Γιατί κι αυτοί λένε πολλά και καλά,δεν γνωρίζουν όμως τίποτε απο αυτά που λένε.
...στο τέλος πήγα και στους τεχνίτες.Είχα επίγνωση του γεγονότος ότι δεν γνώριζα σχεδόν τίποτα για τη τέχνη τους κι ότι θα τους βρω να γνωρίζουν καλά πράγματα.Κι ως προς αυτο,δεν διαψεύσθηκα,γιατί γνώριζαν καλά όσα εγώ δεν γνώριζα,κι ως προς αυτό ήταν σοφότεροι απο μένα.
Αλλά οι καλοί τεχνίτες μου έδωσαν την εντύπωση ότι έχουν το ίδιο μειονέκτημα που έχουν κι οι ποιητές-λόγω του ότι ο καθένας απο αυτούς εξασκούσε καλά την τέχνη του,πίστευε ότι είναι πολύ σοφός και στα άλλα,τα πολύ σοβαρά ζητήματα-,κι αυτό το σφάλμα τους επισκίαζε εκείνη τη σοφία τους.
Είδος τέχνης κι αυτή που εξασκούσε ο Σωκράτης,ενοποιημένα ασκούμενη πάνω σε όλους τους τύπους των ανθρώπων,ειδάλλως πως θα μπορούσε τελεολογικώς ν'αποφθεγματίσει ''εν οίδα,ότι ουδέν οίδα;''Κι αφού ξεκίνησε επιτυχημένα απο έναν πολιτικό,γιατί να μη ψωνιστεί κι η ίδια,σαν τους καλούς τεχνίτες,και να μην πιστέψει ότι όλα τα πεδία είναι πλέον ανοιχτά;Με τόσους παθόντες της σωκρατικής μαιευτικής,ο Σωκράτης απορεί όταν του ανακοινώνεται ότι η πλειοψηφία για τη καταδίκη του ήταν οριακή,περίμενε υπερθεμάτιση με μεγαλύτερη διαφορά-πως να μην επικαλεστεί,για μια ακόμη αλλά τελευταία φορά,εν οίδα ότι ουδέν οίδα;
